Embedded Files
“ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၥ်”
“ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၥ်”
I’m now going to pull a “political stunt.”
I’m now going to pull a “political stunt.”
လၢ - စီၤအဲလ်ဘၢးခၠိၣ်
Published on August 12, 2023
in honor of 73th Karen People Martyrs' Day
ဒိကနၣ်လၢတၢ်ကလုၢ် [Listen to the audio in Sqaw Karen]
=============
=============
The First President of Kawthoolei
The First President of Kawthoolei
=============
=============
တၢ်ဆိကမိၣ်ထံ
တၢ်ဆိကမိၣ်ထံ
ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံ အတၢ်ဆိကမိၣ်
ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံ အတၢ်ဆိကမိၣ်
လၢ တၢ်မၤလၤကပီၤ ၇၃ဝီတဝီ
လၢ တၢ်မၤလၤကပီၤ ၇၃ဝီတဝီ
ကညီမၤထူရၤအမုၢ်နံၤ
ကညီမၤထူရၤအမုၢ်နံၤ
တၢ်ကတိၤလၢညါ
တၢ်ကတိၤလၢညါ
လၢ ကီၢ်သူလ့ၤအဂီၢ် ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံ ဟ့ၣ်လီၤတ့ၢ်အသး ဒ်မၤထူရၤအသိးန့ၣ် ခဲအံၤဟဲတုၤကဒီး ၇၃ ဝီတဝီလံန့ၣ်လီၤ. အ၀ဲအတၢ်အိၣ်မူ အတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ အတီၤပတီၢ်, တၢ်ပၢၢ်ဆၢ အတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲန့ၣ် ထီၣ်ဟူးထီၣ်ဝး ကညီဖိတဖၣ်လၢ ကီၢ်သူလ့ၤအပူၤ တုၤခဲကနံၣ်အံၤဒံးလီၤ. လၢ ကလုၥ်ဒူၣ်အဂၤတဖၣ်အကျါစ့ၢ်ကီး စီၤဘးအူကၠံန့ၣ် ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါ ပၥ်ပနီၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ်ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီး ခိၣ်နၢ်လၢ အဂ့ၤတဂၤလၢ အဟ့ၣ်လီၤအသးလၢ ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ လၢတၢ်ကမၤန့ၢ် ကီၢ်သူလ့ၤတၢ်သဘျ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ခိၣ်နၢ် ဒ်သိး ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံ န့ၣ် လၢကီၢ်သူလ့ၤအပူၤ မ့ၢ်အိၣ်ထီၣ်လံဧါ. မ့ၢ်အိၣ်လံန့ၣ်ဒီး ပတထံၣ်လၢ ကညီကမျၢၢ် အကျါ အိၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝး ဒံးဘၣ်.
လၢ ယတၢ်ကွဲးတဘျီအံၤအပူၤ, ကီၢ်ခိၣ် စီၤဘးအူကၠံ အတၢ်တဲလၢအမ့ၢ် “ယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၥ် (I’m now going to pull a political stunt)” န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ် အခိၣ်တီဒီး, ဘၣ်မနုၤ တၢ်ဘၣ်ကွဲးအီၤလဲၣ်, တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “ယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၥ်" န့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ် ယကွဲးအီၤဒ်သိး တၢ်ကဆိကမိၣ်အါထီၣ်အီၤအဂီၢ် န့ၣ်လီၤ.
ဒီးလၢ တၢ်ကွဲးအံၤအပူၤတၢ်သံကွၢ်တဖၣ် မ့ၢ်ဝဲ
၁) မ့ၢ်ကီၢ်ခိၣ် အတဲမနုၤလဲၣ်,
၂) ကမၤတၢ်မနုၤလဲၣ် န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကွဲးအံၤအပူၤ လံၥ်ဒိးသန့ၤတဖၣ်န့ၣ် ကမ့ၢ်ဝဲ ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤလၢဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤ လၢ ပဒိၣ်စကီၤလၢၢ်တီ ဒီး တၢ်ပၥ်ဖျါ အဂုၤအဂၤတဖၣ်လၢ အ့ထၢၣ်နဲး (Internet) အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကွဲးတဘ့ၣ်အံၤအပူၤ တၢ်နီၤဖးအီၤ အဆၢဒိၣ်လွံၢ်ဘီလၢအမ့ၢ်
(၁) စီၤဘးအူကၠံ အတၢ်ပၢၢ်ဆၢအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ,
(၂) ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ လၢအလဲၤသဃဲၤဒီး ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ လၢအ့ၣ်ရှၢၣ်ကီၢ်ဒိၣ်အပူၤ, လၢကီၢ်အဲကလံး အပူၤ ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်အိၣ်သး ဖဲ(၁၉၄၅-၁၉၅၀) အကတီၢ်,
(၃) တၢ်ဃုကွၢ် ကီၢ်ခိၣ်အတၢ်တဲလၢ အမ့ၢ် “ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၥ် ”I’m now going to pull a “political stunt.” စံးတၢ်န့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်,
(၄) ခ့ခါခဲအံၤအတၢ်အိၣ်သးဒီး ကီၢ်သူလ့ၤအတၢ်မံမီၣ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဆၢဒိၣ် တၢ
အဆၢဒိၣ် တၢ
စီၤဘးအူကၠံ အတၢ်ပၢၢ်ဆၢ အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ
စီၤဘးအူကၠံ အတၢ်ပၢၢ်ဆၢ အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ
စီၤဘးအူကၠံ တချုးအကဲထီၣ်ဝဲ ကီၢ်ခိၣ်အဆၢကတီၢ်ဒၣ်လဲၣ်န့ၣ် အဝဲအိၣ်ဒီးတၢ်သးဆူၣ်လၢ ကညီကလုၥ်အတၢ်ထူၣ်ဖျဲး အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ကရၢကရိဒုးအိၣ်ထီၣ် ခ့ၣ်စံၣ်အိၣ်-ကညီလီၢ်ခၢၣ်သးတၢ်ကရၢကရိ (KCO – Karen Central Organization) အဆၢကတီၢ် စီၤဘးအူကၠံန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲထီဘိကမံးတံာ် ခိၣ်နၢ်တဂၤ န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ကညီဒီကလုၥ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ဟဲအိၣ်ထီၣ် အဆၢကတီၢ်စ့ၢ်ကီး အဝဲပၥ်ဃုၥ် ဒံးသိး ထီဘိကမံးတံာ် တဂၤအသိးစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ကညီဒီကလုၥ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ပၥ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်လၢ ကညီတဖၣ် တၢ်ပာ်သး လၢအဘၣ်ထွဲ ပယီၤတဖၣ်အတၢ်ဃ့ထီၣ် ဆူ အဲကလံးပဒိၣ်အအိၣ် ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် စီၤဘးအူကၠံ မ့ၢ်ဝဲ ကိတိာ်တတဂၤစ့ၢ်ကီး လၢအဲကလံးအတၢ်ပၢကီၢ်ပံၤယီၤပဒိၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်မၤဝဲတၢ်ဆၢတဲၥ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ် ကညီအတၢ်ပၥ်ဖျါတဖၣ်န့ၣ် အဲကလံးပဒိၣ်မ့ၢ်တတူၢ်လိၥ်ဘၣ် န့ၣ် စီၤဘးအူကၠံ ကထုးကွံၥ်အသးလၢ အဲကလံးပဒိၣ်အပူၤ ဒ်ကိတိၥ်အမူအဒါ, ဝံၤဒီး ကညီဖိတဖၣ် ကထီဒါဝဲ တၢ်မၤတၢ်ဃုထၢလၢ ကီၢ်ပယီၤဘျီၣ်ဒိၣ်အပူၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ခီဖျိ အဲကလံးပဒိၣ်ဒီး, ဖဆပလပဒိၣ်တဖၣ် တဟ့ၣ်က့ၤ တၢ်စံးဆၢဆူကညီဖိအအိၣ် ဘၣ်ထွဲဒီး ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် အတၢ်ပၥ်ဖျါ လၢအကဲထီၣ်တၢ်သးမံဘၣ်အဃိ, ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် မၤဝဲ တၢ်ဆၢတဲာ်လၢ စီၤဘးအူကၠံ ကဟးထီၣ်ကွံၥ်လၢ ကီၢ်ပံၤယီၤကိတိၥ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးတၢ်ဆၢတဲာ်အဝဲအံၤၤ KYO ခိၣ်နၢ် လၢအအိၣ်လၢ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အပူၤ လၢအမ့ၢ်ထီဘိကမံးတံၥ်တဖၣ်န့ၣ် တဲဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ် ကထုးကဒါကွံၥ် ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်တၢ်ဆၢတဲာ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အပူၤ တၢ်ဆၢတဲာ်အံၤ တၢ်ထုးကွံၥ်အီၤတန့ၢ် ဘၣ် အဃိ KYO ခိၣ်နၢ်လီၢ်လံၤတဖၣ် ဟးထီၣ်ကွံၥ်လၢ တၢ်အိၣ် ဖှိၣ်အပူၤ ဒီး ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ကရၢခိၣ်လၢ အမ့ၢ် စီၤစၢၣ်ဖိသ့ၣ်စ့ၢ်ကီး ဟးထီၣ်လၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲစီၤဘးအူကၠံးဟးထီၣ်ကွံၥ်လၢ ကီၢ်ပံၤယီၤပဒိၣ်ကိတိၥ်အလီၢ် အခါန့ၣ် စီၤစၢၣ်ဖိသ့ၣ် တခီက့ၤမၤသကိးတၢ်ဒီးကီၢ်ပံၤယီၤဒိၣ် ဒီး ထီၣ်ကဒါက့ၤ ကညီဂ့ၢ်ဝီကိတိၥ်တၢ်လီၢ်လၢ စီၤဘးအူကၠံးဟးထီၣ် ကွံာ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်မုၢ်နံၤဝဲန့ၣ်ကညီသးစၢ်ကရၢ KYO န့ၣ် ထီဒါဝဲ KNU အတၢ်ဖံးတၢ်မၤထီဘိ ဃၥ်ဃၥ်န့ၣ်လီၤ.
ခီဖျိ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ကရၢခိၣ် စီၤစၢၣ်ဖိသ့ၣ် ဒီး ထီဘိကမံးတံၥ်တနီၤ ဟးးထီၣ်ကွံၥ် လၢခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အပူၤ အဃိ, တၢ်ကိးကဒါက့ၤ ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ် ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် (၁၀) သီ, ၁၉၄၇ နံၣ်ဒီး စီးအူကၠံကဲထီၣ်ဝဲ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ကရၢခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်, ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် အတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအကျိၤအကျဲတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ် ထုးထီၣ်ရၤလီၤအီၤလၢ သုးဝနးတါင်. (သုဝဏ္ဏတိုင်းသတင်းစာတိုက်) တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤတၢ်ကစီၣ်တၢး ဒီး အဲၣ်ဒံးထၢၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ စီၤစၢခ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ် (၁၀) သီ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အတၢ်ဆၢတဲၥ်အပူၤ တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ထွဲ တၢ်ထီဒါဝဲ ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်လၢအမ့ၢ် (ဖဆပလ) အတၢ်ဃုထၢန့ၣ် ကညီကမျၢၢ်တဖၣ် တဟ့ၣ်ဝဲ တၢ်ဖးအါအါ ဘၣ်အဃိ ကဲထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢ ပယီၤပဒိၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ် အဃိ ပယီၤပဒိၣ်န့ၣ် ကူၣ်ထီၣ်ဖးလီၤဝဲလၢ ကထၢဖှိၣ်ဟံးန့ၣ်က့ၤကညီဖိအစုကဝဲၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. (ပယီၤပဒိၣ်အတၢ်တိၥ်လၢ ကထၢဖှိၣ်ဟံးန့ၢ်က့ၤကညီစုကဝဲၤ န့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အိၣ်ထီဃၥ်လၢ ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံအတၢ်ဆိကမိၣ်အပူၤ ဒီး အတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ကအိၣ်ဝဲလၢ ကညီဖိအစုကဝဲၤမ့ၢ်တအိၣ် လၢအစုပူၤဘၣ်န့ၣ် ကကဲထီၣ်တၢ်ဂံၢ်စၢ်, တၢ်ဟးဂီၤလၢ ကညီဖိအတၢ်တိၥ်အတၢ်မံမီၣ်အဃိ, မုၢ်တနံၤဖဲ ကညီဖိ ကဘၣ်ခီၣ်ဆၢဒီတဒၢတၢ်, ဒီးမ့ၢ်ဘၣ်မၤစုကဝဲၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢန့ၣ် ကကဲထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီအဃိ ကီၢ်ခိၣ်အတၢ်ပၥ်လီၤ အတၢ်ကတိၤလွံၥ်ထံၣ်အကျါ တၢ်ဟံးဃာ်ကျၢၤစုကဝဲၤန့ၣ် ထၢနုၥ်ဝဲန့ၣ်လီၤ)
ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ခီခရဲးဖးဒိၣ် ဖဲတၢ်ဖ့ၣ်ဆၢကတီၢ် ဒီးတချုးဖဲတၢ်ဒုးကဲထီၣ်
လၢခါဆူညါ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အတၢ်မၤ အဂီၢ်, လါအီကထိဘၢၣ် (၁၀)သီ, ၁၉၄၇နံၣ်န့ၣ်, ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်မၤခီကရဲး ဖဲမီၣ်လမၠဲၣ်းန့ၣ် ခၢၣ်စးထီၣ်ဝဲ ခဲလၢၥ် (၇၀၀)ဘျဲၣ်ဒီး တၢ်ပၥ်လီၤတၢ်ဆၢတဲၥ်တဖၣ်ဒ်လာ်အံၤအသိးန့ၣ်လီၤ.
၁) ခီဖျိ ကီၢ်ပယီၤအတၢ်ဖးန့ၣ် ကညီဖိ တပာ်ဃုာ်ဘၣ်အဃိ တၢ်ဘျၢသဲစးလၢ အဟဲအိၣ်ထီၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကညီဖိတဖၣ် တူၢ်လိၥ်တသ့ဘၣ်
၂) ဒ်သိး ကညီကီၢ်သဘျ့ကအိၣ်ထီၣ်အဂီၢ် တၢ်ကပၥ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ
၃) တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ လၢလၢပှဲၤပှဲၤလၢ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ထီဘိကမံးတံၥ်တဖၣ် ကတ့ထီၣ်ကညီကီၢ် အတၢ်ပၢတၢ်ပြးသဲစး
၄) ကညီဖိဒီတကလုၥ် အိၣ်ဒီးတၢ်နၥ်လၢလၢပှဲၤပှဲၤလၢ ထီဘိကမံးတံၥ်အဖီခိၣ်
၅) (က) တီအူကီၢ်ရ့ၣ်, တနီသရံၣ်, ထံထၣ်စွ့, ဝ့ၢ်အ့စ့ၢ် ဒီး ဟၣ်သၣ်ဝတံၣ်, ချၢၣ်လွံၣ်ထူၣ် ကီၢ်ရ့ၣ်တဝၣ် တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပၥ်ပနီၣ်တူၢ်လိၥ်အီၤလၢ အမ့ၢ်ကညီကီၢ်
(ခ) ကီၢ်ပံၤယီၤ မ့ၢ်မၤန့ၣ် တၢ်သဘျ့န့ၣ် ကညီစ့ၢ်ကီး ကဃ့ထီၣ် ကညီထံကီၢ်သဘျ့တဘျီဃီ
(၆) တၢ်ပၢၤဃၣ် စုကဝဲၤခူသူၣ် (လက်နက်ပုန်း) န့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ကမၣ်လၢတၢ်သံ အတၢ်ဘျၢသဲးစးန့ၣ် တၢ်ကဘၣ်ထုးကွံၥ်အီၤ
(၇) ကညီနီၢ်တယၢ်လၢ တၢ်ဆိးကါအီၤခဲအံၤန့ၣ် ကဘၣ်တၢ်ပၥ်ပနီၣ်အီၤလၢ ကညီဒီတလုၥ်အနီၢ်တယၢ်အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ.
ခီကရဲးတဘျီအံၤအပူၤ တလၢၤစ့ၢ်ကီး ပၥ်ဃုၥ်ဒီး တၢ်မၤတၢ်အၢၣ်လီၤလၢ တလၢၤတဖၣ် အိၣ်ဝဲ (၄) ထံၣ်န့ၣ်လီၤ.
၁) ကညီဒီးတလၢၤ ကပၥ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ်တုၤ အမၤန့ၣ် ကညီကီၢ် ဒီး တလၢၤကီၢ်
၂) ဖဲတၢ်မၤတၢ်ဆဲးကျိးဒီး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤအခါ တလၢၤမ့ၢ်မၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, ကညီဖိမ့ၢ်မၤမ့ၢ်ဂ့ၤ ကဘၣ်ဟ့ၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါလိၥ်အသးယာ်ခီယာ်ခီ, တဘၣ်ပၥ်ခူသူၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဘၣ်
၃) ဖဲ ကညီကီၢ် ဒီး တလၢၤကီၢ် တၢ်သဘျ့န့ၢ်အကတီၢ် ကျိၥ်စ့စ့ၢ်ကီး တၢ်ကဆိးကါသကိးအီၤ တမံၤဃီ
၄) ဖဲ တၢ်ဂုၥ်ကျဲးစၢၤမၤန့ၢ် ထံကီၢ်တၢ်သဘျ့အပူၤ ကညီကလုၥ်ဒီး တလၢၤကလုၥ် တဘၣ်တဲဆါလိၥ်အသးဘၣ်. တၢ်မ့ၢ်တဲဆါမၤဆါ ကလုာ်တကလုာ်န့ၣ် တၢ်ကပၥ်ပနီၣ်အီၤဒ် အမၤဘၣ်ဒိ ကလုၥ်ခံဖုလိၥ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဃး တၢ်အၢၣ်လီၤအံၤ တၢ်ပၥ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢ တၢ်ကစီၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
၁၉၄၈ နံၣ်အပူၤ, ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ဒီး ကီၢ်ပံၤယီၤပဒိၣ်အဘၢၣ်စၢၤ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ, စုကဝဲၤတၢ်ဘၣ်ဂံၢ်ဂုာ် ကဲထီၣ် အဃိ တၢ်ဂုၥ်ကျဲးစၢးယါဘျါ ဃ့ၣ်လီၤဘှါလီၤတၢ်ဖ့ၣ်ဆၢတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲ ၁၉၄၉, လါယနူၤအါရံၣ် ၃၁သီ, ပယီၤပဒိၣ် အသုးရ့ၣ်တဖု ဟဲထီၣ်ခး ကညီဖိတဖၣ်လၢ ဝ့ၢ်အ့စ့ၣ်အကပၤအဃိ ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ စးထီၣ်ဖဲန့ၣ်လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, ကညီဒီကလုၥ်စၢဖှိၣ်ကရၢခိၣ်နၢ်တဖၣ် ဒီး ကညီဒီကလုၥ်ဂၢၤသးကရၢအဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ်စ့ၢ်ကီး အိၣ်ဖဲ ဝ့ၢ်အ့စ့ၣ်အဃိ ကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်လၢ ကညီစုကဝဲၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢဘၣ်စးထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ပၢၢ်ဆၢစးထီၣ် ကညီဒီကလုၥ်ဂၢၤသးန့ၣ် ဒီသဒၢဒုၣ်ဒါန့ၢ်ဝဲ (၁၁၁)သီ, ဒီးဖဲဒီသဒၢတၢ်အကတီၢ် မၤန့ၢ်ဝဲ ကီၢ်ပယီၤအကဘီယူၤ သန့ဘၣ်ဆၣ် ခီဖျိ တဒီၣ်တဲၥ်ကွံၥ်ဝဲ ဒုၣ်ဒါကဘီယူၤ အတၢ်လဲၤကျဲ, တမၤဟးဂီၤကွံၥ်ကဘီယူၤတဖၣ်ဘၣ်အဃိ ကဲထီၣ်က့ၤတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢခံတၢ်ပၢၢ်ဆၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
စးထီၣ်ဖဲ ဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ် လၢဝ့ၢ်နိၣ်တၢ်မျၢ် (အ့စ့ၣ်) လီၤဝံၤဒီး တၢ်ပၢၢ်ဆၢသုးက့ၤအသးဆူ ဝ့ၢ်တီအူဒီး တၢ်ဒုးကဲထီၣ် ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ်ဖဲ ၁၉၄၉, လါယူၤ ၁၄, ဒီး စီၤဘးအူကၠံန့ၣ် ကဲထီၣ်ကီၢ်ခိၣ်ဖဲန့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲမုၢ်နံၤအံအဝဲန့ၣ်ၤ ဟါခီအကတီၢ်, တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤတၢ်ကလုၢ်လၢ ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ်အိၣ်ထီၣ် ဒီး ကီၢ်သူလ့ၤမ့ၢ် ကီၢ်သဘျ့ ကညီဖိတဖၣ်အကီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကစီၣ်အံၤန့ၣ် All India, BBC တၢ်ကစီၣ်သန့တဖၣ် ဃုသ့ၣ်ညါဝဲဒီး ရၤလီၤဝဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. လၢခံ ကီၢ်ပၣ်ကံၣ်စတၢၣ် (Pakistan) ဒီး အီၣ်စထြ့လံယၤ (Australia) စ့ၢ်ကီး ရၤလီၤပၥ်ဖျါဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ် ဒီး ကီၢ်သူလ့ၤထံကီၢ် အဃိ, ပယီၤပဒိၣ်န့ၣ် မၤဆူၣ်ထီၣ်တၢ်ဒုးဆူကီၢ်သူလ့ၤ ဒ်သိး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤ မီၢ်သီမီၢ်လါ ဒီး ကိတိၥ်တဖၣ် အတၢ်ဟဲဆူ ကီၢ်သူလ့ၤ သုတသ့တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
(ခီဖျိ ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ် (Kawthoolei Governing Body- KGB) န့ၣ် ဟဲအိၣ်ထီၣ်ဖဲ လါယူၤ ၁၄ သီအဃိ, လါယူၤ ၁၄ သီန့ၣ် တၢ်ပၥ်ပနီၣ်အီၤလၢ ကီၢ်သူလ့ၤအမုၢ်နံၤဖဲ ၁၉၅၁နံၣ်, ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.)
ခီဖျိတၢ်အိၣ်သးတဖၣ် ဆူၣ်ထီၣ်ကိၢ်ထီၣ်အဃိ, ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ်န့ၣ် တၢ်ဆီတလဲက့ၤအီၤ ဆူသုးအတၢ်ပၢတၢ်ပြး ဖဲ တၢ်ဒုးအိၣ်ကဲထီၣ် ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ် (၃) လါ ဝံၤအလီၢ်ခံ န့ၣ်လီၤ. ဖဲသုးအတၢ်ပၢတၢ်ပြးအိၣ်ထီၣ်အကတီၢ် ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူးကၠံ မ့မ့ၢ်ကီၢ်ခိၣ်သနၥ်က့ၤ ဒ်ပဒိၣ်အသိး ကီၢ်ခိၣ်အစိကမီၤ တအိၣ်ဝဲလၢလၢပှဲၤပှဲၤလၢဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ တၢ်ဂ့ၢ်ကီအိၣ်ထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ပၢတၢ်ပြးအဂီၢ်, ဒီးအတကပၤန့ၣ် ခီဖျိ သုးခိၣ်နၢ်တဖၣ် ပၢတၢ်ဆှၢတၢ်လၢ သုးအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအဃိ ကမျၢၢ်တဖၣ်အဂီၢ်စ့ၢ်ကီးကဲထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီန့ၣ်လီၤ. ကီၢ်သူလ့ၤ သုးအတၢ်ပၢတၢ်ပြးအိၣ်ထီၣ်ဝံၤ တၢ်ကလုၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ထုးထီၣ်အီၤ လၢအစံးဝဲ သုးအတၢ်ပၢတၢ်ပြးဟီၣ်ကဝီၤအပူၤ တၢ်တဘၣ်ဟ့ၣ်ဒုကဲထီၣ် တၢ်ကရၢကရိဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ တၢ်ကဟူးကဂဲၤလၢ ကညီဒီကလုၥ်အထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအဂီၢ် တၢ်ကရိတအိၣ် လၢၤဘၣ်. ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးခိၣ်နၢ်စ့ၢ်ကီး တအိၣ်လၢၤဘၣ်.
တၢ်ဒုးတၢ်ယၤန့ၣ် ဆူၣ်ထီၣ်ဆူၣ်ထီၣ် ဒီး တၢ်မၤနၢၤဒီး တၢ်ဃၣ်စ့ၢ်ကီးအိၣ်ထီၣ်ဝဲလီၤ. ဖဲ ၁၉၄၉ နံၣ် အကတၢၢ်န့ၣ် ကီၢ်သူလ့ၤသုးမုၢ်ဒိၣ်န့ၣ် ထီၣ်န့ၣ်မၤန့ၢ်က့ၤ တၢ်ကတုၤဆူ ဝ့ၢ်တကူၣ်အကပၤလံန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တုၤထီၣ်ဖဲ ၁၉၅၀နံၣ်, လါဖ့ၣ်ဖြူၣ်အါရံၣ် (၁၉) သီ, ဒုၣ်ဒါန့ၣ် မၤနၢၤက့ၤတၢ်တုၤဆူ ချၢၣ်လွံၣ်ထူၣ်ဟီၣ်ကဝီၤဒီး ဖဲလါမး (၁၅) သီန့ၣ် ဒုၣ်ဒါန့ၣ် မၤန့ၣ်က့ၤ ဝ့ၢ်တီအူလၢလၢပှဲၤပှဲၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ကီၢ်သူလ့ၤသုးမုၢ်ဒိၣ်တဖၣ် ဘၣ်သုးကွံၥ်အသးလၢ အတအိၣ်ဒီး တၢ်ရဲၣ်ကျဲၤဘၣ်အဃိ ကျိဖးဒိၣ်, ကျိသိလ့ၣ် (Military Tank)တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်လီၤတဲၥ်တ့ၢ်ကွံၥ်ဒီး, ကီၢ်သူလ့ၤသုးမုၢ်ဒိၣ်န့ၣ် ဘၣ်သုးကွံၥ်အသးဆူ ပရဲလိၥ်ကျိ (စစ်တောင်းမြစ်) မုၢ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
မ့မ့ၢ် ထံထၣ်စွ့ကီၢ်ခီတခီ ကီၢ်သူလ့ၤဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ် နီၢ်ကစၢ်တၢ်ပၢဆှၢလီၤအသးအဃိ, အဝဲအိၣ်ဒီး အတၢ်ဆၢတဲာ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤ လၢအဟီၣ်ကဝီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ၁၉၅၀နံၣ်, လါယနူၤအါရံၣ် (၁၇) သီန့ၣ်, တၢ်မၤတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖဲ သဝီမုၣ်လူၢ် (ရွာသာကုန်း) အပူၤ တၢ်ကမၤမူထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် အဂီၢ် တၢ်ဆှၢနုာ်န့ၣ် ပှၤအါဂၤတူၢ်လိၥ်အဃိ ကီၢ်သူလ့ၤ ထံၣ်ထၣ်စွ့အပူၤ မါဘးစၢၣ်ကဲထီၣ်ဝဲ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ကရၢခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် မူထီၣ်ကဒါက့ၤအဃိ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်မၤတဖၣ် အိၣ်ဖျါထီၣ်ဒီး ကမျၢၢ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး မူထီၣ်ဂဲၤထီၣ်လၢ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကီၢ်သူလ့ၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ သုးအတၢ်ပၢတၢ်ပြးအဃိ ဒ်တၢ်တိၥ်ပၥ်အသိး တၢ်ပၢတၢ်ပြးန့ၣ် တၢ်မၤအီၤ တထီၣ်ဘးအါအါဘၣ်.
ခီဖျိ ကီၢ်သူလ့ၤ ပၥ်လီၤဝဲ သုးအတၢ်ပၢတၢ်ပြးအဃိ ကီၢ်ခိၣ်စ့ၢ်ကီး မၤတၢ်တသ့အါမံၤဘၣ်. တကပၤစ့ၢ်ကီး ပှၤလၢ ကကူၣ်လိၥ်တၢ် ဒ်ထီဘိကမံးတံၥ်စ့ၢ်ကီးတအိၣ်ဘၣ်အဃိ, ကီၢ်ခိၣ်ထံၣ်ဝဲတၢ်လိၢ် ဒီးဆှၢဝဲလီၤပျံၤဆူ ထံထၣ်စွ့ကီၢ်ခီ ဒ်သိး တၢ်ကဆှၢထီၣ် ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ထီဘိကမံးတံၥ်အကျါတဂၤလၢ ကဟဲမၤစၢၤအီၣ်လၢ မုၢ်ထီၣ်တခီန့ၣ်လီၤ. ထံၣ်ထၣ်စွ့ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ထီဘိကမံးတံၥ်တဖၣ် ဘၣ်အသးလၢ ကဆှၢထီၣ်ဝဲ သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲသုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ် အတၢ်လဲၤဆူ မုၢ်ထီၣ်ကီၢ်သူလ့ၤန့ၣ် သုးခိၣ်စိရီၣ်လံၣ် ( Captain Mika Rolly) ဒီး ဖုးစကီလၢၢ်တီ စ့ၢ်ကီး လဲၤသကိးတၢ်ဒီးအီၤဆူ စီၤဘးအူကၠံအိၣ်တၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ.
သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ်စီၤစၢခ့ၣ် ဒီး အသကိးတဖၣ် လဲၤတုၤဆူ ပသံးကျိ (ပသိချောင်း) သုးဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ် အကတီၢ် အတထံၣ်ဝဲ ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံဘၣ်. ဒီးဆှဝဲၢတၢ်ကစီၣ်ဆူ ကီၢ်ခိၣ်အိၣ်ဒီး ကီၢ်ခိၣ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ကလုၢ်လၢ တၢ်ကမၤ ကီၢ်သူလ့ၤခီကရဲးဖဲ မုၢ်တြီၢ် (ဖာပွန်) ၁၇-၁၉ သီန့ၣ်လီၤ (၁၉၅၀). ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤ ဆူကီးကရ့း ဒီး မီၣ်လမၠဲၣ်တခီန့ၣ်လီၤ.
ခီဖျိ သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ်စၢခ့ၣ် ဟဲတုၤဖဲ သုးဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ်အကတီၢ် ကတိၤသကိးတၢ်ဒီး သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ်မ့မီၣ်, စီၤဖီလ်ဖီ ဒီး သုးခိၣ်ဒိၣ်စိရွ့ၣ်လ့ ဒီး ပဒိၣ်ဘးထိန့ၣ်လီၤ. သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စၢခ့ၣ်န့ၣ် တဲဖျါတၢ်ဂ့ၢ် ဘၣ်ဃး တၢ်ကဘၣ်မၤမူထီၣ် ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် တၢ်ဂ့ၢ်အဆၢကတီၢ် စီၤဖီလ်ဖီန့ၣ် ထုးထီၣ် ကီၢ်သူလ့ၤသုးအတၢ်ပၢတၢ်ပြး (Standing Order) ဒီး တၢ်ကလုၢ်အံၤန့ၣ် ပဒိၣ်ကၠၣ်ဖုညိၣ်စ့ၢ်ကီး ဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်တၢ်ပနီၣ်အဃိ တၢ်ပာ်ပနီၣ်လၢ ကီၢ်သူလ့ၤသုးတၢ်ပၢတၢ်ပြးအကတီၢ် တၢ်ကရၢကရိ အိၣ်တသ့ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အံၤအဃိ, တၢ်ကဟ့ၣ်ဒုးဒုမူထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်န့ၣ် တၢ်ကဘၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢ မုၢ်တြီၢ်ခီကရဲးန့ၣ်လီၤ. သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ်စၢခ့ၣ်န့ၣ် တဲသကိးတၢ်ဝံၤ လဲၤထီၣ်ဆူ ကီၢ်သူလ့ၤဝ့ၢ်ခိၣ်မိၤခံ ခံသီ ဝံၤ ဟဲက့ၤဆူ မုၢ်တြီၢ် ဒ်သိး ကကတဲၥ်ကတီၤ ကီၢ်သူလ့ၤခီကရဲး ဒီး ကထံၣ်လိၥ်သးဒီး ကီၢ်ခိၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဒ်တၢ်သ့ၣ်ဆၢဖးကတီၢ်အသိး ၁၉၅၀နံၣ်, လါယူၤလံ ၁၇ သီ တုၤ ၁၉ သီ အပူၤတၢ်မၤဝဲ ကီၢ်သူလ့ၤခီကရဲး ဖဲမုၢ်တြီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီကရဲးတဘျီအံၤ ကီၢ်ခိၣ် အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ တီခိၣ်ရိၣ်မဲဝဲတုၤအကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီကရဲးတဘျီအံၤ ခၢၣ်စးလၢ ထံထၣ်စွ့, တီအူ, ချၢၣ်လွံၣ်ထူၣ်, မုၢ်တြီၢ်, ဒူသထူၣ်, မီၣ်လမၠဲၣ်, ဘျံးဒဝဲၢ်, ကညီဂီၤ ဒီး တလၢၤတဖၣ် ဟဲထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ခီကရဲးအိးထီၣ်အကတီၢ်, ကီၢ်ခိၣ် ကတိၤလီၤဝဲ
ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢအံၤ ကမ့ၢ်ဝဲ အဆိကတၢၢ်တဘျီဒီး အကတၢၢ်တဘျီန့ၣ်လီၤ.
ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢဖိတဖၣ် မ့ၢ်တလဲၤဝဲဆူ ဝ့ၢ်တကူၣ် ဒီး ဒီလီအကိၥ်ဘိဘၣ်န့ၣ် တၢ်ပၢၢ်ဆၢ ဃၣ်ကွံၥ်အသးတသ့ဘၣ်
ကျဲအိၣ် (၃) ဘိလၢ တၢ်ကမၤန့ၣ် ကညီကီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ကျဲအိၣ် (၃) ဘိလၢ တၢ်ကမၤန့ၣ် ကညီကီၢ်န့ၣ်လီၤ.
၁- ဒုၣ်ဒါအတၢ်သးအိၣ်
၂- ပမၤနၢၤဒုၣ်ဒါအဃိ
၃- ခိၣ်ဃၢၤ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤ ဒီး ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ အတၢ်ဆီၣ်သနံးအဃိ.
တၢ်ပၢၢ်ဆၢအဂံၢ်အဘါမ့ၢ် ကမျၢၢ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ကမျၢၢ်ကအဲၣ်ပှၤ ကဆီၣ်ထွဲပှၤ ကပၥ်ကဲပှၤ အဂီၢ်အလီၢ်အိၣ်လီၤ.
ပကဘၣ် သမံသမိးက့ၤ ပတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ခိၣ်ကတိၤလီၤတၢ်ဝံၤဒီး သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ်မ့မီၣ် ကတိၤလီၤတၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်မၤတၢ်ဆီတလဲ လၢ သုးမုၢ်ဒိၣ်အပူၤဝံၤ, ပဒိၣ်လီၤရံၤဖိခ့ၣ် ကတိၤလီၤတၢ် ဘၣ်ထွဲတၢ်ဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ် တၢ်ပၢတၢ်ပြးန့ၣ်လီၤ. ဝံၤဒီး ခၢၣ်စးလၢ အဟဲတဖၣ် ပၥ်ဖျါထီၣ် အဝဲသ့ၣ်အဟီၣ်ကဝီၤ တၢ်အိၣ်သးန့ၣ်လီၤ. ခီကရဲး ခံသီတသီန့ၣ် သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ် ဆှၢထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ် ဘၣ်ဃး တၢ်ကမၤမူထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်န့ၣ်လီၤ. အတၢ်ဆှၢထီၣ် ဒီး အတၢ်ပၥ်ဖျါန့ၣ် သုးခိၣ်စိအ့စိမၠံး (အဲလ်ဖိၣ်ဆိၣ်- Alphonso) ထီဒါအတၢ်ဆှၢနုၥ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကတိၤလိၥ်သးကဒဲကဒဲဝံၤဒီး တၢ်အိၣ်ဘှံးမုၢ်ဆါ ခီဒီး ဖဲဟါခီ ခီကရဲးစးထီၣ်ကဒီးန့ၣ် တၢ်ကတိၤက့ၤသကိး တၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဖီခိၣ် သုးခိၣ်စိအ့မၠံး ထီဒါဝဲ တုၤတၢ်ကတိၤတရီတပါတၢ်အဃိ တုၤဒၣ်လဲၣ် သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ်န့ၣ် ဘၣ်ထုးကွံၥ်အတၢ်ဆှၢ်နုၥ်ဒီး ခီကရဲးခံသီတသီအံၤ ကတၢၢ်ဒၣ်ဒ်န့ၣ်လီၤ. တုၤ ခီကရဲးသၢသီတသီဒီး တၢ်ဆှၢထီၣ် အိၣ်ဝဲအကလုၥ်ကလုၥ် ဒီး တၢ်ကတိၤသကိးဝဲ, ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်လၢ တၢ်ဆှၢနုၥ်တနီၤလၢ အရ့တဒိၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကီၢ်ခိၣ်အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ တဲထီၣ်ဝဲဒီး ထုးကွံၥ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ခီကရဲးအံၤ တၢ်ဂ့ၢ်လၢ တၢ်ဆၢတဲၥ်တ့ၢ်တဖၣ်မ့ၢ်ဝဲ
၁. ကီၢ်သူလ့ၤဝ့ၢ်ခိၣ် လၢအမ့ၢ်မိၤခံန့ၣ် တၢ်ကသူးကွံၥ်အီၤဆူ မုၢ်တြီၢ်
၂. ဒူသထူၣ် သုးက့ န့ၣ် တၢ်ကဟ့ၣ်ဒုးကဲထီၣ် သုးက့ (၂)ဘ့ၣ်,
[ဃိၥ်လိၥ်ကျိ မုၢ်နုၥ်န့ၣ် တၢ်ကကိးအီၤလၢ ဒူသထူၣ်သုးက့ ဒီး ဃိၥ်လိၥ်ကျိ မုၢ်ထီၣ်န့ၣ် တၢ်ကကိးအီၤလၢ မုၢ်တြီၢ် သုးက့န့ၣ်လီၤ. မုၢ်တြီၢ်သုးက့ခိၣ်မ့ၢ်ဝဲ သုးက့ခိၣ် သုးခိၣ်ဒိၣ်စိ တၢ်ကပီၤန့ၣ်လီၤ.]
၃. တၢ်ကအိးထီၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်မၤလိ
၄. တၢ်ကဒုအိၣ်ထီၣ် သဝီတဝၢ် (သမဝါယမအသင်း)
၅. သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ်န့ၣ် တၢ်ကပၥ်အီၤဒ်အမ့ၢ် ကီၢ်ခိၣ်အနဲၣ်ရွဲၣ် (PA) န့ၣ်လီၤ.
ခီကရဲးတဘျီအံၤအတၢ်တိၥ်လၢ တၢ်က မၤမူထီၣ်ကဒါက့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် အတၢ်ဆှၢနုၥ်န့ၣ် တလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဘၣ်. ခီကရဲးဝံၤဒီး ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် ထံၣ်လိၥ်အသးဒီး ထံထၣ်စွ့ ခၢၣ်စး ၃ ဂၤ ဒီး ဟ့ၣ်လီၤမူဒါလၢ တၢ်ကကရၢကရိ ကမၤမူထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢတၢ်ဟ့ၣ်လီၤအီၤမူဒါတဖၣ်မ့ၢ်ဝဲ
၁. သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ်စီၤစၢခ့ၣ် - ဒူသထူၣ် ဒီး မီၣ်လမၠဲၣ်ကီၢ်ရ့ၣ်
၂. စကီလၢၢ်တီ - ချၢၣ်လွံၣ်ထူၣ်ကီၢ်ရ့ၣ် ဒီး ကမၤစၢၤစ့ၢ်ကီး ကညီကမျၢၢ် ခံကလးလၢ အဟဲသုးလီၢ်သုးကျဲဆူ ချၢၣ်လွံၣ်ထူၣ်အပူၤ
၃. သုးခိၣ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် ရိၣ်လံၣ် - တီအူကီၢ်ရ့ၣ် ဒီး ကမၤစၢၤစ့ၢ်ကီး တၢ်သုးက့ၤ ကီၢ်သူလ့ၤဝ့ၢ်ခိၣ်လၢ မိၤခံ ဆူ မုၢ်တြီၢ် န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကတိၤသကိးတၢ်ဖဲခီကရဲးဝံၤဒီး ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံစံးဝဲ “ယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၥ် - I’m now going to pull a political stunt.” န့ၣ်လီၤ. ဒီး ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် ကွဲးလီၤဝဲ အတၢ်ကတိၤ (၄) ထံၣ်ဝံၤ ဆှၢလီၤဝဲဆူ ကီၢ်သူလ့ၤတၢ်ရၤလီၤကွဲလ့လိၥ် ဝဲၤလီၢ် လၢ အအိၣ်လၢ ကီၢ်သူလ့ၤဝ့ၢ်ခိၣ် ဝ့ၢ်မိၤခံန့ၣ်လီၤ. ဒီး တၢ်ကတိၤ (၄) ထံၣ်အံၤ တၢ်ရၤလီၤအီၤလၢ ကျိၥ် ၃ ကျိၥ် လၢအမ့ၢ် ကညီကျိၥ်, ပယီၤကျိၥ် ဒီး အဲကလံးကျိၥ် ဖဲ လါ ယူၣ်လံ ၃၁ သီ တုၤ လါအီကူး ၂ သီ န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် ဒ်အတၢ်တိၥ်အိၣ်အသိး ကိးဝဲး သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂံၢ် စီၤစၢခ့ၣ် ဒီး လဲၤဆူ မီၣ်လမၠဲၣ်တခီန့ၣ်လီၤ. အတၢ်တိၥ်အပူၤ ပၥ်ဃုၥ်လၢ တၢ်ကမၤမူထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ဒီး တၢ်ပၢၢ်ဆၢ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲအလဲၤဝဲတုၤလၢ (ပိုင်ကျုံ)သဝီ ဒီး တၢ်စူၤဒိၣ်, ထံဒိၣ်အဃိ, သဝီပူၤခိၣ်နၢ် ဒီး ကမျၢၢ်တဖၣ် တြီအီၤလၢ အသုတလဲၤတၢ်တဂ့ၤဘၣ်ဆၣ် ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် တအိၣ်ဘှံးလၢ အတၢ်မၤအပူၤဘၣ်. ဖဲလါအီကူး ၁၂ ဂီၤန့ၣ် ဒုၣ်ဒါအပှၤလၢအအိၣ်လၢ နပူၤ (နဘူး) န့ၣ် ဟးထီၣ်သုးကျိၤဒီး ဟဲထီၣ်ကဝီၤဃၣ်ဝဲ ကီၢ်ခိၣ်ဒီး အပှၤမၤသကိးတၢ်ဖဲ ထိၣ်ကီးကိၣ်သဝီ ဖဲဟါအကတီၢ် တချုးလၢ ကီၢ်ခိၣ်ဒီးအပှၤမၤသကိးတၢ်တဖၣ် ကဟံးန့ၢ် ဟါတၢ်အီၣ်အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဒုၣ်ဒါတဖၣ် ခးဆိကီၢ်ခိၣ်ဒီး အပှၤမၤသကိးတၢ်ဝံၤ ဟ့ၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢ တၢ်ကပၥ်လီၤစုဝဲၤဘၣ်ဆၣ် ကီၢ်ခိၣ်ဒီး အပှၤမၤသကိးတၢ်တဖၣ် တပၥ်လီၤစုကဝဲၤအမဲၣ်ညါ, ခီဆၢဝဲ ဒုၣ်ဒါ တုၤအဟ့ၣ်လီၤကွံၥ်အသးသမူ ဒ် မၤထူရၤအသိးန့ၣ်လီၤ.
အဆၢဒိၣ် ခံ
အဆၢဒိၣ် ခံ
ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ လၢအလဲၤသဃဲၤဒီး
ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ လၢ အ့ၣ်ရှၢၣ်ကီၢ်ဒိၣ်အပူၤ, ကီၢ်အဲကလံးအပူၤ (၁၉၄၅ - ၁၉၅၀)
၁) ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်အိၣ်သးလၢ အ့ၡၢၣ်ကီၢ်ဒိၣ်အပူၤ
စးထီၣ်ဖဲ ၁၉၄၅ နံၣ် တုၤ ၁၉၆၀နံၣ်န့ၣ် အ့ရှၢၣ်ကီၢ်ဒိၣ်အပူၤ ထံကီၢ် အဘ့ၣ်သၢဆံဘျဲၣ် ထူၣ်ဖျဲးထီၣ်ကွံၥ်လၢ ကီၢ်ယူရပၤထံကီၢ်တဖၣ် အတၢ်မၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ် (Colonization) အဖီလာ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဖဲ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး ဖးဒိၣ်ခံဘျီတဘျီဝံၤဒီး ထံကီၢ်တၢ်ဆီတလဲတဖၣ်အိၣ်ထီၣ် အါမးန့ၣ်လီၤ. ဒီးဖဲ ၁၉၄၅ နံၣ်အပူၤန့ၣ်, လၢတရူးကီၢ်အပူၤန့ၣ် ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ တၢ်ဒုးလိာ်အသးလၢ တရူးခိၣ်မၠူန့း (Communist) ဒီး တရူး အဲၣ်ကလုာ်ဖိသနူ (Nationalist) အဘၢၣ်အစၢၤဝံၤ, တရူး Communist လၢ အဘၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအီၤလၢ မီၤစံၢ်တိ(Mao Zedong) မၤနၢၤ တၢ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၄၉နံၣ်, လၢ အီးကထိဘၢၣ်အပူၤ မီၤစံၢ်တိ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ဘိးဘၣ်ရၢလီၤဝဲလၢ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တရူးထံဖိကီၢ်ဖိသနူထံကီၢ် (People’s Republic of China - PRC) ဒီး ဆိၢ်ဘံးယဲးကီၢ်စၢဖှိၣ် (Soviet Union) န့ၣ် တူၢ်လိၥ်ဝဲ တရူးကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးအသီအံၤန့ၣ်လီၤ. ၁၉၅၀ နံၣ်, လါယနူၤအါရံၣ်အပူၤ အဲကလံးစ့ၢ်ကီး တူၢ်လိၥ်ဝဲ PRC ဒ်အမ့ၢ် ထံကီၢ်တဘ့ၣ်အသိးလီၤ. တချုးလၢ ၁၉၄၉နံၣ်အပူၤန့ၣ်, ကီၢ်ပံၤယီၤစ့ၢ်ကီး မၤန့ၣ်ဝဲ တၢ်သဘျ့ လၢပှၤမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ် ကီၢ်အဲကလံးအစုပူၤလံန့ၣ်လီၤ. အံၣ်စရ့မၤတၢ်သဘျ့ဖဲ ၁၉၄၈နံၣ်, South Korea ဖဲ ၁၉၄၈ ဒီး ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၤအပူၤ ထံကီၢ် အါဘ့ၣ်လၢ အ့ရှၢၣ်န့ၣ် မၤန့ၢ် တၢ်သဘျ့ န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သးဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် ကညီဖိအတၢ်ဂဲၤလိာ်လၢ ကန့ၢ်ထံကီၢ်အဂီၢ် အိၣ်ဖျါထီၣ်ဖဲ ၁၉၄၇ နံၣ် ဒီး ဖဲ ၁၉၄၉ နံၣ် ဒီး ကညီဖိ ဖီၣ်ထီၣ်ဝဲစုကဝဲၤလၢ တၢ်ကမၤန့ၣ် ထံကီၢ်တၢ်သဘျ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ ၁၉၄၅ တုၤ ၁၉၅၀ နံၣ်န့ၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး အပီညါ (political ideology) လၢ အဒိၣ်စိထီဒါလိာ်အသးတခီ မ့ၢ်ဝဲ ခိၣ်မၠူၣ်နံး “communist" ဒီး ခဲၣ်ပံၣ်တၢၣ်လံးစ် "capitalist” အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်အ့ၣ်ရှၢၣ် အပူၤ ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ် ဒီး တုၤခဲအံၤလၢ တရူးကီၢ်န့ၣ် အထံရူၢ်ကီၢ်သဲး အပီညါမ့ၢ်ဝဲ “communist” ဒီး လၢ ကီၢ်ပံၤယီၤအပူၤဒၣ်လဲၣ် ၁၉၄၇ နံၣ်အကတီၢ် “communist” အတၢ်ဆိကမိၣ်ပီညါန့ၣ် ဟဲလုၢ်ဘၢဝဲဒၣ် ကီၢ်ပံၤယီၤဖိ ဒီး ကီၢ်ပံၤယီၤ ပှၤမၤထံရူကီၢ်သဲးခိၣ်နၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်ကွၢ် ပယီၤအခိၣ်လၢ အမ့ၢ် Major Gen. Aung San ဒၣ်လဲၣ် မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ပှၤလၢအအဲၣ် communist စ့ၢ်ကီးလီၤ.
တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်လၢ “communist” အတၢ်ဆိကမိၣ် ဘၣ်လုၢ်ဘၢတၢ်လဲၣ်န့ၣ် ခီဖျိ ခိၣ်မၠူၣ်န့း အသနူန့ၣ် ပာ်ဒိၣ်ဝဲပှၤပတီၢ်မုၢ်, ပှၤမၤတၢ်ဖိ ဒီး ဖဲန့ၣ်အခါ ထံဖိကီၢ်ဖိတဖၣ် ဘၣ်တၢ်လုၢ်ဘၢပၢအီၤလၢ ထံဒိၣ်ကီၢ်လဲၢ်လၢအမၤလဲၣ်အီၣ်ကီၢ် ခဲၣ်ပံၣ်တၢၣ်လံးစ် တဖၣ်အဃိ, တၢ်ဆၢန့ၢ်တၢ်သဘျ့ ဒီးတၢ်ကထူၣ်ဖျဲးထီၣ် လၢတၢ်မၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ် ကျိၣ်စ့ကစၢ်သနူ အထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်ဆိကမိၣ်အံၤ နုၥ်လီဝဲၤညီကဒၣ်လၢ စိၤဖဲန့ၤ ကလုာ်တဖၣ် လၢအဘၣ်တၢ်ဆီၣ်တံၢ်ပၢဃာ်အီၤတဖၣ် န့ၣ်လီၤ.
ပမ့ၢ်ကွၢ်ဖဲ ကညီဖိ အတၢ်ပၢၢ်ဆၢ စးထီၣ် ၁၉၄၉အကတီၢ်, တၢ်ပၥ်တ့ၢ်ကွံၥ် ဝ့ၢ်တၢ်မျၢၢ် (ဝ့ၢ်အ့စ့ၢ်) ဒီး ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံ လဲၤတုၤဆူ ဝ့ၢ်တီအူအကတီၢ်ဒၣ်လဲၣ် Martin Smith ပၥ်ဖျါဝဲလၢ “ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံန့ၣ် လၢအအိၣ် “Communist”အလံၥ်အိၣ်ဝဲ (၂) ဘ့ၣ်လၢ Stalin အတၢ်ကွဲး “Social and State Structure of the USSR ဒီး National Question in Soviet Union’s 1936 Constitution” ဒီး ဟ့ၣ်ဒုးဖး ဝဲၤ ပှၤလၢ အအိၣ်လၢ အစုတီၤအဖီလၥ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢ ယသးအိၣ်စံးန့ၣ်, စိၤဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ်, ကီၢ်မုၢ်ထီၣ်, ကီၢ်အ့ရှၢ် အပူၤ အိၣ်ဒီး တၢ်ဆီတလဲဖးဒိၣ်လၢ ထံကီၢ်အသီတဖၣ်အိၣ်ထီၣ် အသိး, ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်ဆိကမိၣ်ပီညါလၢ အလုၢ်ဘၢတၢ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးအိၣ်ဝဲဒၣ် လၢ ကီၢ်ပံၤယီၤ ဖိဒီး ထံကီၢ်ဃာ်ဃၢၤတဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
၂) ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်အိၣ်သးလၢ ကီၢ်အဲကလံးအကီၢ်ပူၤ
၂) ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်အိၣ်သးလၢ ကီၢ်အဲကလံးအကီၢ်ပူၤ
ဖဲ ၁၉၄၁နံၣ်, လါအီကူး ၁၄ သီန့ၣ် ကီၢ်အဲးကလံးကီၢ်ခိၣ် Winston Churchill ဒီး အမဲရကၤ ကီၢ်ခိၣ် Franklin D. Roosevelt မၤဝဲ တၢ်အၢၣ်လီၤသဲစးတၢ်ဘျၢခိၣ်သ့ၣ်တဘ့ၣ် လၢကီၢ်ယူၤရပၤဒီး ကီၢ်အမဲရကၤအဘၢၣ်စၢၤ (Atlantic Charter) ဒီး လၢ သဲစးတဘ့ၣ် အံၤအပူၤ ထံကီၢ်လၢ အအိၣ်လၢ ကီၢ်အဲးကလံး ဘြံးတံးၡၣ် အဘီမုၢ်ဖီလာ် တဖၣ် တၢ်ကဟ့ၣ်က့ၤအဝဲသ့ၣ် နီၢ်ကစၢ်တၢ် ပၢဆှၢလီၤက့ၤသးန့ၣ်လီၤ.
စးထီၣ်ဖဲ ၁၉၄၅နံၣ်အကတီၢ်, ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ကီၢ်အဲကလံး ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ လၢပဒိၣ်အတၢ်ပၢတၢ်ပြးတၢ်အဒွဲပူၤန့ၣ် တၢ်ဆီတလဲ ဟဲအိၣ်ထီၣ်အသိး, ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးပၣ်တံၣ် စ့ၢ်ကီးအိၣ်ဒီးတၢ်ဆီတလဲန့ၣ်လီၤ. စိၤဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် အဲကလံးထံကီၢ် မ့ၢ်တ့ၢ်ဝဲ ထံကီၢ်တဘ့ၣ် လၢအမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ် ဆူဟီၣ်ခိၣ်ဒီတဘ့ၣ် ဒီးအဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် အဘီအမုၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်အဘီမုၢ်အံၤ တယံၥ်ဘၣ်ဒီး တၢ်ဆီတလဲ, တၢ်ဆီၣ်သနံးအကလုာ်ကလုာ်အိၣ်ထီၣ်အဃိ ထံကီၢ်လၢ အိၣ်လၢအဘီအမုၢ်အပူၤတဖၣ် ဟ့ၣ်က့ၤဝဲတၢ်သဘျ့န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၄၅နံၣ်အကတီၢ်, ကီၢ်အဲကလံးထံဖိကီၢ်ဖိတဖၣ် အတၢ်ဆိကမိၣ်, အတၢ်ပၥ်သး, အသကဲာ်ပဝး တဖၣ် တၢ်ဆီတလဲအိၣ်ထီၣ်ဝဲ န့ၣ်လီၤ. တမ့ၢ်ဒ်သိး လၢညါ တၢ်ပၥ်သးအလီၢ်လံၤ လၢပှၤအါဂၤဆိကမိၣ် လၢကဘၣ်ဟးမၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်လၢၤဘၣ်ဘၣ်. တၢ်ဆိကမိၣ်အတၢ်ဆီတလဲအံၤန့ၣ် လုၢ်ဘၢစ့ၢ်ကီး ထံထံရူၢ်ကီၢ်သဲး န့ၣ်လီၤ. တချုးလၢ ၁၉၄၅န့ၣ်, ထံကီၢ်အပူၤ ပၣ်တံၣ်လၢ အပၢတၢ်မ့ၢ်ဝဲ ခိၣ်စၢၣ်ဘ့တံး ပၣ်တံၣ် (Conservative Party - ကရၢလၢ အဟံးဃာ်ကျၢၤတၢ်အိၣ်သးလၢညါ) ဘၣ်ဆၣ်, ဖဲ ၁၉၄၅ နံၣ်တုၤ ၁၉၅၁ နံၣ်အပူၤန့ၣ်, ထံကီၢ်အပူၤ လ့ဘၢၢ်ပၣ်တံၣ် (ကရၢလၢ အပာ်ဒိၣ်ပှၤမၤတၢ်ဖိ, ပှၤမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤ - Labor Party) န့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်မၤနၢၤလၢ တၢ်ဃုထၢအဃိ, ပၣ်တံၣ်အသီတဖုအံၤထီၣ်ပၢတၢ်ဒီး အကိတိာ်ခိၣ်ကျၢၢ်(ကီၢ်ခိၣ်) မ့ၢ်ဝဲ ကလံမဲၣ်အဲးတလံၢ် (Clement Attlee) န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၄၈ ဒီး ၁၉၅၁ အဘၢၣ်အစၢၤအပူၤ, ၁၉၄၉ နံၣ်န့ၣ် ကီၢ်အဲကလံးစ့ၢ်ကီး ပၥ်ဃုၥ်လၢ တၢ်ဟ့ၣ်ဒုးကဲထီၣ် န့ၢ်တိ သုးသိၣ်မှံၤကရၢ (North Atlantic Treaty Organization -- NATO) န့ၣ်လီၤ.
တုၤဖဲ ၁၉၄၅ နံၣ် ဒီး ၁၉၅၀နံၣ်, ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံ ဖဲအမဲာ်မူသးဝးဒံး ဒီး တီခိၣ်ရိၣ်မဲတၢ်အကတီၢ်, အတၢ်ဘၣ်ထွဲတ့ၢ်လၢ ကီၢ်အဲကလံးထံရူၢ်ကီၢ်သဲးခိၣ်နၢ်တဖၣ်န့ၣ် အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် မ့ၢ်ဝဲ ပၣ်တံၣ်လၢညါတဖုခိၣ်စၢၣ်ဘ့တံးပၣ်တံၣ် (Conservative Pary) ခိၣ်နၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကိၤလၤဝါလၢ ကညီဖိဒုးစၢၤတ့ၢ်အီၤတၢ် လၢတၢ်ဒုးဖးဒိၣ်ခံဘျီတဘျီန့ၣ် အတၢ်ဘၣ်ထွဲအိၣ်အါလၢ ခိၣ်စၢၣ်ဘ့တံးပၣ်တံၣ်ခိၣ်နၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနၥ်က့ ဖဲတၢ်ဒုးဖးဒိၣ်ခံဘျီတဘျီဝံၤ ကီၢ်ပံၤယီၤဂုာ်ကျဲးစၢးလၢ ကန့ၢ်တၢ်သဘျ့ဒီး ကညီဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီး ဂုာ်ကျဲးစၢးလၢ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတကပၤ ဒီးတၢ်ပၢၢ်ဆၢစးထီၣ်အဆၢကတီၢ်, အဲကလံးကီၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပၢက့ၤအီၤလၢ Labor Party ဒီး တၢ်လၢ Labor Party အကီၢ် ခိၣ် ကလံမဲၣ်အဲးတလံၢ် (Clement Atlee) န့ၣ် တမ့ၢ်ပှၤလၢ အသ့ၣ်ညါ ကညီဖိအတၢ်ဂ့ၢ်, ကညီဖိအတၢ်သးလီ, ကညီဖိအတၢ်မၤသကိးတၢ်ဒီး အဲကလံး ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်ဘၣ်. ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ်စ့ၢ်ကီး အဲကလံးန့ၣ် ခီဖျိလၢ အဘီအမုၢ်ဒိၣ်လဲၣ်အဃိ, တၢ်ဒုးဖးဒိၣ်ခံဘျီတဘျီဝံၤ အဒ့ၣ်အကမၣ်အါ ဒီး အိၣ်ဒီး တၢ်အၢၣ်လီၤလၢကဘၣ်ဟ့ၣ်က့ၤ ထံကီၢ်လၢအစုတီၤဖီလၥ်တဖၣ် တၢ်သဘျ့ဒီး မ့ၢ်ဝဲ ဆၢကတီၢ်လၢ ကီၢ်အဲကလံးအထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ ထံ ရူၢ်ကီၢ်သဲး ဘံဘူအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ကညီခိၣ်နၢ်တဖၣ် ဂုၥ်ကျဲးစၢၤလၢ ကမၤန့ၣ် ထံကီၢ်အဆၢကတီၢ် အဲကလံးထံကီၢ် အပူၤဒီး ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သး အတၢ်ဆီတလဲအံၤန့ၣ် မၤဘၣ်ဒိ တၢ်ဖးဒိၣ်လၢ ကညီဖိ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး ပှၤဟူးဂဲၤတၢ်ဖိအဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် မ့မ့ၢ်ပယီၤတခီ ကဲထီၣ် တၢ်ခွဲးတၢ်ယၥ်လၢ ကမၤန့ၣ် ထံကီၢ်အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, လ့ဘၢၢ်ပၣ်တံၣ် (Labor Pary) န့ၣ် တသ့ၣ်ညါဝဲ ကီၢ်ပံၤယီၤအဒွဲပူၤ တၢ်အိၣ်သးဘၣ်ဒီး ဟ့ၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယၥ်လၢ ပယီၤထံရူၢ်ကီၢ်သဲးခိၣ်နၢ်တဖၣ် လၢ ကညီဖိအဂီၢ် တၢ်ဂ့ၢ်လၢ အကြၢးပၥ်တဖၣ် တပၥ်ဃုၥ်အဃိသတးဒီး လၢခံ ကီၢ်ပံၤယီၤအပူၤ ကညီဖိ ဘၣ်ပူထီၣ်တၢ်အကလုၥ်ကလုၥ် တုၤဘၣ်မၤဝဲ စုကဝဲၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢန့ၣ်လီၤ.
၃) ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အထံ ရူၢ်ကီၢ်သဲး
၃) ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အထံ ရူၢ်ကီၢ်သဲး
ဆၢကတီၢ် ဖဲ ၁၉၄၅ နံၣ် တုၤ ၁၉၅၀နံၣ်န့ၣ် ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ထံကီၢ်ဖးဒိၣ်ခံဘ့ၣ် လၢအမ့ၢ် ကီၢ်အမဲရကၤ ဒီး Soviet Union န့ၣ် ကဒဲကဒဲ အိၣ်ဒီး တၢ်ပြၢလိၥ်သး ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်ဆိကမိၣ်ပီညါ, စိကမီတၢ်ဒိၣ်စိၤ, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီး မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွၥ်တၢ်သူၣ်လီၤသးတဖၣ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤ ကိၤလၤဝါဖိစံးဝဲ ခိဝီ “Cold War” (တၢ်ဒုးခုၣ်, တၢ်ဒုးကစု, တၢ်ဖ့ၣ်ဆၢလၢ အ တပီၢ်ဖးထီၣ်လၢတၢ်ချၢဘၣ်) န့ၣ်လီၤ. အပူၤကွံၥ် ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုးခံဘျီတဘျီအဆၢကတီၢ် အဝဲသ့ၣ် (၂) ဖုမ့မ့ၢ်ဒၣ် သိၣ်မှံၤဘၣ်ဆၣ်, ဖဲတၢ်ဒုးဝံၤ နီၢ်ကစၢ်ထံကီၢ်တၢ်ဘၣ်ဘျုးအဂီၢ်န့ၣ် ထံကီၢ်ခံဘ့ၣ်အံၤကဲထီၣ်ဝဲဒုၣ်ဒါ ဒီးစးထီၣ်ပြၢလိၥ်သးအကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဒီး ပမ့ၢ်ကွၢ် Cold War အတၢ်အိၣ်သးန့ၣ် ဘျးစဲလိၥ်အသးတုၤ ကီၢ်ပံၤယီၤအပူၤ အထံရူၢ်ကီၢ်သဲး ဒီး ကညီအတၢ်ပၢၢ်ဆၢ စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. တချုးကညီစုကဝဲၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢအကတီၢ်ဒၣ်လဲၣ် ခိၣ်မၠူၣ်န့း Communist အတၢ်ဆိကမိၣ်ပီညါဒီး အတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤဟဲနုၥ်လီၤဝဲဆူ ကီၢ်ပယီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၄၉နံၣ်, တရူးကီၢ်န့ၣ် Mao Zedong အတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲ Communist ခိၣ်မၠူၣ်န့းပၣ်တံၣ် န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်မၤနၢၤလၢ တရူးထံကီၢ်ပူၤအဃိ, တရူးကီၢ်အပူၤ တရူးကဒဲကဒဲ မၤသံလိၥ်အသး ခီဖျိ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး အတၢ်ဆိကမိၣ်ပီညါန့ၣ် ပတုၥ်ကွံၥ်အသးဖဲန့ၣ် န့ၣ်လီၤ. တကတီၢ်ဃီ, လၢကီၢ်ပယီၤအပူၤန့ၣ်, Soviet Union န့ၣ် တိစၢၤမၤစၢၤဝဲ ပယီၤခိၣ်မၠူၣ်န့း (Burma Communist Party) အဃိ, လၢ ပယီၤကဒဲကဒဲဒၣ်လဲၣ် တၢ်ဒုးတၢ်ယၤကဲထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. လၢအတကပၤန့ၣ်, ကီၢ်ပံၤယီၤပူၤ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးခိၣ်နၢ် ဒီး ကမျၢၢ်တဖၣ်န့ၣ် အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ် ဆီၣ်ထွဲဝဲဒၣ် ကီၢ်မုၢ်နုၥ်အတၢ်ဆိကမိၣ် ဒီး ပထံၣ်ဘၣ်လၢ အဲကလံးစ့ၢ်ကီး မၤစၢၤဝဲ ပံၤယီၤပဒိၣ်လၢ ဒုးယၤတခီ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီး စုကဝဲၤတဖၣ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် ကညီဖိစုကဝဲၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢန့ၣ် အိၣ်ဒၣ်လၢ နီၢ်ကစၢ်တၢ်ထဲးဂံၢ်ထဲးဘါ ဒီး ပၢၢ်ဆၢတၢ် လၢအကစၢ်ဒၣ်ဝဲ လၢကမၤန့ၢ်က့ၤ ထံကီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ဆဲးကျိးဒီး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤအဃိ, အတၢ်တိၥ်အတၢ်မံမီၣ်အသိး, ဖဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီတဘ့ၣ်အပတီၢ် တၢ်ဂ့ၢ်ကီအိၣ်ဒၣ်လဲၣ် ဃုကျဲန့ၣ်လီၤ.
အဆၢဒိၣ် သၢ
အဆၢဒိၣ် သၢ
“ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၥ်”
I’m now going to pull a “political stunt.” စံးတၢ်န့ၣ်မနုၤလဲၣ်.
ဒ်တၢ်ကွဲးအဖီခိၣ်တၢ်ပၥ်ဖျါအိၣ်ဝဲအသိး, ကီၢ်ခိၣ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ, ကီၢ်အ့ၣ်ရှၢၣ်အတၢ်အိၣ်သး, ကီၢ်အဲးကလံးအတၢ်အိၣ်အသး ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်အိၣ်သးတဖၣ် ပကဘၣ်ဆိကမိၣ်ဃုာ်ဒီးကီၢ်ခိၣ်အတၢ်ကတိၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိတၢ်အိၣ်သးတဖၣ်အံၤအဖိခိၣ် ကီၢ်ခိၣ်အတၢ်ကတိၤ လၢအမ့ၢ်ဝဲ, “ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝး လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၥ်” I’m now going to pull a “Political Stunt” စံးတၢ်န့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ် တၢ်ခံကွၢ်စီၤကွၢ်က့ၤ ကသ့ဒိၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
တၢ်လၢ လံၥ်မဲၥ်ဖျၢၣ် “stunt” အညီပညီစံးတၢ်န့ၣ်, တၢ်မၤလၢ ပှၤတမၤညီနုာ်, ခီၣ်ကါလၢပှၤတလဲၤညီနုာ်, တမ့ၢ် တၢ်ညီနုၢ်, တၢ်မၤတ့ၢ်အသးဘၣ်. မ့ၢ်တၢ်မၤလၢ အအိၣ်ဒီး အတၢ်လီၤဆီ, အလီၤဘၣ်ယိၥ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ ပှၤလၢ အထီၣ်သ့ၣ်ခံသ့တဂၤန့ၣ် ညီနုၥ်ဘၣ်ထီၣ်သ့ၣ် ကယံၥ်ဝဲ မံးနံး ၁၀လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲမၤတၢ်လီၤဆီ လၢပှၤအါဂၤအမဲၥ်ညါဒီး သ့ၣ်တခိၣ်အံၤ ထီၣ်ဝဲဒၣ် ထဲ ၃ မံးနံးတုၤအတုၤ လီၤ. လီၤသူၣ်ပိၢ်သးဝး ဒီးအိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် မ့ၢ်လၢတၢ်ဘၣ်ဒိတၢ်ဟးဂီၤအိၣ်ထီၣ်သ့ အဃိန့ၣ်လီၤ. အဃိ “stunt” န့ၣ် တၢ်နၣ်ပၢၢ်အီၤသ့လၢ တၢ်မၤအံၤ တမ့ၢ်ဒ်သိး ညီနုၥ်တၢ်မၤအီၤဘၣ်. တၢ်မၤလီၤဆီတၢ် ဒ်သိး တၢ်ကလဲၤအသးလၢအချ့ ဒီး အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၥ်န့ၣ်လီၤ.
လၢတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါက့ၤ ကီၢ်ခိၣ်အတၢ်တဲ “ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၥ်” I’m now going to pull a “political stunt” န့ၣ် ပဘၣ်ကွၢ်ကဒါက့ၤ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ ဒ်သိး အတၢ်ကတိၤအံၤ ပထိၣ်ပဒွး ပတယၥ်အီၤ ကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
၁ - တၢ်ဂ့ၢ်လၢ အလီၢ်ဆိကမိၣ်
၁ - တၢ်ဂ့ၢ်လၢ အလီၢ်ဆိကမိၣ်
ဖဲကီၢ်ခိၣ် နဲၣ်လီၤ သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ် (စိၤဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် ကီၢ်သူလ့ၤမုၢ်ထီၣ်န့ၣ် အိၣ်လၢ ကီၢ်သူလ့ၤလီၢ်ခၢၣ်သးအတၢ်ပၢအဖီလၥ်ဒီး သုးခိၣ်ကျၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤမ့မီၣ် ဒီး လၢထံထၣ်စွ့တခီ ကီၢ်သူလ့ၤလီၢ်ခၢၣ်သး ဟ့ၣ်အီၤ တၢ်စိကမီၤလၢ ကပၢဆှၢလီၤအသး (မ့တမ့ၢ်) နီၢ်ကစၢ်တၢ်ပၢလီၤသး (Self-determination) ဒီး သုးခိၣ်ကျၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ် န့ၣ်လီၤ. [ဖဲတၢ်ပၢၢ်ဆၢစးထီၣ် ကီၢ်သူလ့ၤအပူၤ သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၤအိၣ်ဝဲ ခံဂၤန့ၣ်လီၤ. သုးခိၣ်ကျၢၣ်စၢခ့ၣ်လၢ ထ့ထၣ်စွ့ဒီး သုးခိၣ်ကျၢၣ်မ့မီၣ်လၢ မုၢ်ထီၣ်]
ဒီး ဖဲသုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ်ဟဲ လၢထံထၣ်စွ့ ဆူကီၢ်ခိၣ် အမၤလိာ်အီၤအခါ ဘၣ်မနုၤ ကီၢ်ခိၣ်တအိၣ် ဖဲတၢ်လီၢ်လၢ အတဲပာ်ဝဲလဲၣ်လဲၣ်. ဖုစကီၤလၢၢ်တီအတၢ်ကွဲးအပူၤန့ၣ် စံးဝဲလၢ “ကီၢ်ခိၣ်အံၤအိၣ်ဒီးတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤ, ဒီးအတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤန့ၣ်အကျိၤလိၤ ဆူမီၣ်လမၠဲၣ်တခီ” န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ခိၣ်အံၤလဲၤဖဲန့ၣ် လဲၤမၤမနုၤလဲၣ် ဒီး လဲၤထံၣ်လိၥ်သးဒီးမတၤလဲၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်တၢ်ဆိကမိၣ်, တၢ်ဂ့ၢ်အဝဲအံၤ လၢတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ အတၢ်ကွဲးပူၤစ့ၢ်ကီး တအိၣ်ဘၣ်.
ဘၣ်ဆၣ် ဖဲကီၢ်ခိၣ်အိၣ်လၢတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤအပူၤအခါဒၣ်လဲၣ် ကီၢ်ခိၣ်ဆှၢတၢ်ကစီၣ် လၢတၢ်ကမၤ ခီကရဲး အဆိကတၢၢ်တဘျီ လၢမုၢ်တြီၢ်အပူၤ ဖဲ လါယူ ၁၇ သီ တုၤ ၁၉ သီန့ၣ်လီၤ.
တၢ်သံကွၢ် ၁) ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီး တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤအကတီၢ်ဒီး ဘၣ်မနုၤ ဘၣ်ရဲၣ်ကျဲၤ တၢ်ကမၤခီကရဲး အဆိအချ့လဲၣ်.
ဖဲ တၢ်ပၥ်လီၤ သုးမုၢ်ဒိၣ်အတၢ်ပၢတၢ်ပြး (Kawthoolei Military Affair) အကတီၢ်, ဖုစကီၤလၢၢ်တီ စံးဝဲလၢ ကီၢ်ခိၣ်အံၤအစိကမီၤတအိၣ်လၢလၢပှဲၤပှဲၤ ဒီး တကပၤန့ၣ် ပှၤလၢ ကကူၣ်လိၥ်တၢ်ဒီးအီၤတအိၣ်ဘၣ်အဃိ မၤလိာ်ဝဲ ပှၤကဆှၢန့ၣ်အီၤ ခၢၣ်စးလၢ ထံၣ်ထၣ်စွ့ န့ၣ်လီၤ. ဒီး ခၢၣ်စးအံၤ ဟဲတုၤဒီး ဖဲအထံၣ်လိၥ်အသးဒီး သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် မ့မီၣ်အခါ တဲဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်အိၣ်သး ဒီးတၢ်လိၣ်ဘၣ် လၢ တၢ်ကဘၣ်မၤမူထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်န့ၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်သံကွၢ် ၂) ဘၣ်မနုၤအဃိ အလီၢ်အိၣ်လၢ တၢ်ကဘၣ်မၤမူထီၣ် ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်လဲၣ်.
ဖဲ တၢ်မၤဝဲ ခီကရဲး အကတီၢ် ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် စးထီၣ် ခီကရဲးဒီး တဲထီၣ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဘၣ်ဃး ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအကျဲ (၃) ထံၣ်, ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢအံၤကမ့ၢ် ကခီၣ် ထံး ကတၢၢ်တဘျီဒီး လၢခံကတၢၢ်တဘျီ, တၢ်မ့ၢ်တလဲၤ ဒီလီၤကိၥ်ဆူ ဒူၣ်ဒါအအိၣ်ဘၣ်ဒီး ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢအံၤ ဃၣ် ကွံာ်အသးတသ့ဘၣ်.
တၢ်သံကွၢ် ၃) တၢ်ကမၤ န့ၢ် က့ၤကညီကီၢ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်လၢ ကီၢ်ခိၣ်တဲတဖၣ်အံၤန့ၣ် ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် ဆိကမိၣ်ဆိပၥ်စၢၤတၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ.
ကီၢ်သူလ့ၤအပူၤ ခီကရဲးအဆိကတၢၢ်တဘျီ အံၤန့ၣ် တၢ်မၤအီၤ (၃) သီ ဒီး အဆိကတၢၢ် တသီန့ၣ်, တၢ်ပၥ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ်လၢ ခၢၣ်စးဒီးခိၣ်နၣ် ဝံၤဒီး, ခံသီတသီန့ၣ် သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ်န့ၣ် ဆှၢထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကမၤမူထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အတၢ်ဂ့ၢ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ တၢ်ကတိၤသကိးအီၤ စးထီၣ်မုၢ်ဂီၤတုၤမုၢ်ဟါ ဘၣ်ဆၣ် တဝံၤဘၣ် ဒီး တၢ်ထုးကွံၥ်က့ၤ တၢ်ဆှၢနုၥ်န့ၣ်လီၤ. ခီကရဲး အကတၢၢ်တသီ န့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်လၢ အရ့တဒိၣ်တဖၣ် ကီၢ်ခိၣ်အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ထုးကွံၥ်ဝဲ ဒီး လၢ တၢ်ဆှၢနုၥ် တၢ်တဲသကိး, တၢ်တၢၣ်ပိၥ်သကိး တၢ်ပၥ်လီၤဝဲတၢ်မၤအကျိၤအကျဲန့ၣ်လီၤ. တုၤခီကရဲးကတၢၢ်ဒီး ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် တဲထီၣ်ဝဲလၢ “ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၥ်” “I’m now going to pull a “political stunt” ဒီး ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ခၢၣ်စးတဖၣ်စ့ၢ်ကီး တမ့ၢ်လၢ ကသ့ၣ်ညါ ထွဲကီၢ်ခိၣ် အတၢ်တဲအခီပညီ စ့ၢ်ကီးဘၣ်.
ဒီး ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် ပၥ်လီၤဝဲ အတၢ်ကတိၤ (၄) ထံၣ်ဖဲ န့ၤဝံၤဒီး ကိးထံၣ်ဝဲပှၤ (၃) ဂၤလၢ ထံၣ်ထၣ်စွ့တခီကဟဲထီၣ် ဒီး ဟ့ၣ်လီၤဝဲမူဒါ လၢ ကကရၢကရိထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝံၤဒီး ကီၢ်ခိၣ်အံၤ စးထီၣ် အတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤ အခိၣ်လိၤဆူ မီၣ်လမၠဲၣ်တခီ ဒီး ဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤလၢကျဲန့ၣ်လီၤ.
တၢ်သံးကွၢ် ၄) ဘၣ်မနုၤအဃိ ကီၢ်ခိၣ် တဲထီၣ် “ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၥ်” I’m now going to pull a “Political Stunt” လဲၣ်.
တၢ်သံကွၢ် ၅) ဘၣ်မနုၤအဃိ တဟါဃီ ကီၢ်ခိၣ်အံၤ ပၥ်လီၤဝဲအတၢ်ကတိၤ (၄) ထံၣ်လဲၣ်.
တၢ်သံကွၢ် ၆) ဘၣ်မနုၤအဃိ ကီၢ်ခိၣ်အံၤ ကိးထံၣ်ထဲပှၤ (၃) ဂၤဒီး ဟ့ၣ်လီၤဝဲ မူဒါလၢ ကမၤမူထီၣ် ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်လဲၣ်.
တၢ်သံကွၢ် ၇) ဘၣ်မနုၤအဃိ ကီၢ်ခိၣ်အံၤ ခီကရဲးဝံၤဒီး စးထီၣ်အတၢ်လဲၤဆူ မီၣ်လမၠဲၣ်တခီလဲၣ်.
၂) တၢ်စံးဆၢ လၢပဃုထံၣ်အီၤသ့
၂) တၢ်စံးဆၢ လၢပဃုထံၣ်အီၤသ့
တၢ်ကွဲးလၢ အဘၣ်ထွဲဒီး ကီၢ်ခိၣ် အတၢ်လဲၤဆူ မီၣ်လမၠဲၣ်တခီ (၁) ဘျီန့ၣ် တၢ်ဃုအီၤ တဘၣ်ဘၣ်. မ့မ့ၢ် တၢ်လဲၤ (၂) ဘျီတဘျီ ဆူ မီၣ်လမၠဲၣ်တခီန့ၣ် တၢ်ကွဲးနီၣ်အပူၤ တၢ်ဃုထံၣ်အီၤလၢ လံၥ် (၄) ဘ့ၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.
လံၥ် ၁ တဘ့ၣ် (First Account)
ဖုစကီၤလၢၢ်တီ အတၢ်ကွဲးလၢ အမ့ၢ်ဝဲ "ကညီအတၢ်ပၢၢ်ဆၢ အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ" အပူၤန့ၣ်, အကွဲးဝဲတၢ်ဂ့ၢ် တုၤဖဲ (၁၉၇၈) နံၣ်အပူၤ ဒီး ဆှၢထီၣ်ဝဲဆူ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ဒီး ဖဲ၁၉၉၈ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ကမံးတံၥ်တဖုလၢ တၢ်ကထုးထီၣ်လံၥ်အံၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖုစကီၤလၢၢ်တီန့ၣ် တချုးတၢ်ထုးထီၣ်လံာ် ဒံးဘၣ် ၁၉၈၉ န့ၣ် မူဒါလၢပှဲၤလၢ တၢၢ်ပၢၢ်ဆၢအပူၤလီၤ. တၢ်မ့ၢ်ထုးထီၣ်လံာ်လၢ ၁၉၉၈ဘၣ်ဆၣ် အတၢ်ကွဲးန့ၣ် ပဘၣ်ပၥ်အီၤလၢ တၢ်ကွဲးအီၤလၢ စိၤဆၢကတီၢ်လၢ ၁၉၇၈ နံၣ် လံန့ၣ်လီၤ.
ဖုစကီၤလၢၢ်တီ ပၥ်ဖျါဝဲလၢ "ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ်စံးဝဲ “ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်သူၣ်ပိၢ် သးဝၤလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၥ်ဝံၤ, ကီၢ် ခိၣ်ဒီး အပှၤမၤသကိးတၢ်တဖၣ်လဲၤဆူ မီၣ်လဲမၠဲၣ်တခီန့ၣ်လီၤ. ဖဲအလဲၤဝဲတုၤဆူ (ပိုင်ကျုံ) သဝီ အဆၢကတီၢ်, သဝီခိၣ်နၢ် ဒီး သဝီဖိတဖၣ်န့ၣ် တြီအီၤလၢ အသုတလဲၤတၢ်ဆူညါန့ၣ်လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, တၢ်စူၤဒိၣ်, ထံဒိၣ်အကတီၢ်အဃိ တၢ်ဘၣ်ယိၥ်အိၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် အကမျၢၢ်တဖၣ်တြီအီၤဘၣ်ဆၣ် အတၢ်မၤအိၣ်လၢ ကဘၣ်လဲၤတၢ်န့ၣ်လဲၤဝဲလီၤ. ဒီးဖဲ အတုၤဖဲ ထိၣ်ကီးကိၣ် သဝီဒီး ဖဲ လါအီကူး (၁၂) ဂီၤန့ၣ်, ဒုၣ်ဒါလၢ အအိၣ်လၢ (နဘူး) န့ၣ် ဟးထီၣ်လၢ (နဘူး) ဒီး လဲၤကဝီၤဃၣ် ကီၢ်ခိၣ်ဒီး အပှၤတဖၣ်လၢ ထိၣ်ကိကိၣ်သဝီ အဃၢၤ, လၢ စံၣ်ပျီအိၣ်တၢ်အလီၢ် ဒီး ခးဝဲ ကီၢ်ခိၣ်ဒီးအပှၤမၤသကိးတၢ်ဝံၤ, ဒုၣ်ဒါ ဟ့ၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢ တၢ်ကပၥ်လီၤစုကဝဲၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကီၢ်ခိၣ်ဒီး အပှၤမၤသကိးတၢ်တဖၣ်န့ၣ် တဟ့ၣ်ဃၣ်တၢ်အမဲၣ်ညါ တြီဆၢထီဒါတၢ် ဒီး ဟ့ၣ်လီၤကွံၥ်အသးသမူလၢ တၢ်မၤအသးတဘျီအံၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်မၤအသးအံၤ ပှၤလဲၤသကိးတၢ်ဒီး ကီၢ်ခိၣ်အိၣ်ပှဲၤဂၤန့ၣ် တၢ်တသ့ၣ်ညါ ဘၣ်အီၤ လီၤတံၢ်ဘၣ်.
လံၥ် ၂ ဘ့ၣ်တဘ့ၣ် (Second Account)
Martin Smith အတၢ်ကွဲးလၢအမ့ၢ်ဝဲ “Burma: Insurgency and the Politics of Ethnicity (1991) အပူၤန့ၣ် ပၥ်ဖျါဝဲလၢ “ဖဲ ခီကရဲး အတၢ်ကွဲးနီၣ် အပူၤ, စီၤဘးအူးကၠံ အတၢ်ကတိၢ်လၢခံကတၢၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ “ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝး လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၥ်လီၤ. တၢ်လၢ အသးအိၣ် တဲဝဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ် အိၣ်လၢအသးပူၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်တပၥ်ဖျါတ့ၢ်ဝဲနီတဘျီဘၣ်. စှၤသီအပူၤ, ဖဲ ၁၉၅၀, လါအီကူး ၁၂ သီ, ဖဲအဝဲဒီး အပှၤမၤသကိးတၢ် စှၤဂၤ လဲၤတုၤဆူ (လှိုင်းဘွဲ) အကပိၥ်ကပၤ ကစၢၢ်ကလိ အိၣ်တၢ်လီၢ်လၢ အဘူးဒီး ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်, မဲဆိး အကတီၢ် (တၢ်ဆိကမိၣ်အတၢ်လဲၤကျဲန့ၣ် သ့ဝဲဒ်အံၤလီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်အကလဲၤဝဲဆူ ဘီကီၢ် (Bangkok) လၢ ကမၤတၢ်ဘၣ်ထွဲလီၤအသးလၢ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤန့ၣ်လီၤ) ပယီၤအသုးမုၢ် (Tatmadaw) န့ၣ် ဒုးအဝဲသ့ၣ် သတုၥ်ကလၥ် (Ambush) ဒီး ဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤလီၤ. ကီၢ်ခိၣ် အစိၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဟဲက့ၤစိၥ်က့ၤဆူ မီၣ်လမၠဲၣ် ဒီး ဘၣ်တၢ်ပၥ်ဖျါထီၣ်ဆူ ကမျၢၢ်အါဂၤကထံၣ်အဂီၢ် တချုးလၢ တၢ်ခူၣ်လီၤခူသူၣ်အီၤဆူ ပီၣ်လဲၣ်ပူၤ အခါ န့ၣ်လီၤ.”
လံၥ် ၃ ဘ့ၣ်တဘ့ၣ် (Thrid Account)
Bertil Lintner အတၢ်ကွဲးလၢ အ့မ့ၢ်ဝဲ “Burma in Revolt” အပူၤ ပၥ်ဖျါဝဲလၢ “ခီကရဲးအကတၢၢ်တနံၤ, ခိၣ်နၢ်လၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢ အထုးန့ၢ် ပှၤသူၣ်ပှၤသးတဂၤအံၤ (a charismatic leader) ဂဲၤဆၢထၢၣ်လၢ ကမျၢၢ်အမဲၣ်ညါဒီးစံးဝဲ “ခဲအံၤယလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၥ်” ဝံၤ ပၥ်ဖှိၣ်က့ၤအတၢ်ကွဲးဒီး ဟးထီၣ် လၢခီကရဲးဘျီၣ်ဒိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢ အဝဲတဲဝဲန့ၣ် ပှၤလၢအထီၣ်ခီကရဲးခိၣ်နၢ်တဖၣ်န့ၣ် တသ့ၣ်ညါဝဲအခီပညီလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တယံၥ်ဘၣ်, ဖဲ ခီကရဲးအံၤဝံၤဒီး အလဲၤဝဲဆူ ကၠီၣ်တဲၥ်ကီၢ်ဆၢ ဒီး စီၤစၢခ့ၣ်, ဒီးပှၤလၢကဒီသဒၢတၢ် (bodyguard) ၅ဂၤ ဒီးလၢအကျါ Mr. Baker လၢ အမ့ၢ်တ့ၢ် ပၢၢ်ကီၢ်အခိၣ်လၢ အဲကလံးပၢတၢ်အစိၤစ့ၢ်ကီးပၥ်ဃုၥ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢ Mr. Baker န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ Lieut. Col John Cromarty Tulloch (အဲကလံးအသုးခိၣ်လီၢ်လံၤလၢ အတီခိၣ်ရိမဲတ့ၢ် ကညီစဲးပြဲးကရူၢ်လၢ က စၢၢ်ခိၣ်တခီ) အပှၤဒီး, ဘၣ်တၢ်ဆှၢခူသူၣ်အီၤလၢ ကဟဲအိၣ် ကီၢ်ခိၣ်ဒီး ကဆှၢကီၢ်ခိၣ်ဆူ ဘီကီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ လါအီကူး ၁၁ သီန့ၣ်, ကီၢ်ခိၣ်ဒီးအပှၤမၤသကိးတဖၣ်န့ၣ် လဲၤတုၤဖဲသဝီဖိ လၢအမ့ၢ် ထိၣ်ကီးကိၣ် လၢအအိၣ်လၢ ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢ, အဘူးဒီး မဲဆိးမုၢ်နုၥ်ကလံၤစိးတကပၤန့ၣ်လီၤ. အတၢ်လဲၤအံၤ မၤဝဲလၢ တၢ်ခူသူၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်တိၥ်ပၥ်ဝဲလၢ အအိၣ်ဘှံးဖဲ ထိၣ်ကီးကိၣ် သဝီအချၢ ဖဲသဲးကျီးအပူၤ လၢအအိၣ်ဘူး ဒီး လၢၢ်ပူၤကျိ အနံၤန့ၣ်လီၤ. ဒုၣ်ဒါ သုခိၣ်ဒိၣ်ဖိ စ့လွ့ၣ်အပှၤတဖၣ် ဟဲကဝီၤဃၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ လါအီကူး ၁၂ သီဂီၤ ဒီး ခးအဝဲသ့ၣ်ဝံၤ ဟ့ၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢ တၢ်ကပၥ်လီၤစုကဝဲၤန့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံ, စီၤစၢခ့ၣ်, Mr. Baker ဒီး ပှၤသုးဖိတဖၣ် သံဖဲန့ၣ်ကိးဂၤဒဲး လီၤ. ကီၢ်ခိၣ်အစိၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဟဲက့ၤစိၥ်အီၤဆူ မီလမၠဲၣ် ဝံၤ တၢ်ကွံၥ်လီၤအီၤဆူ ပီၣ်လဲၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.
လံၥ် (၄) ဘ့ၣ်တဘ့ၣ် (Fourth Account)
ပှၤကွဲးလံၥ် မါညိးမီၣ် (မန်းညွန့်မောင်), ထိၣ်ဒံးဘိအမံၤမ့ၢ် မီၣ်စ့ၣ်ကၠဲၣ် (မောင်စင်ကြယ်)န့ၣ်လီၤ. အဝဲအတၢ်ကွဲးလၢ အမ့ၢ်ဝဲ “ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံဒီး ကလုၥ်ဒူၣ်တဖၣ်အထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်ဂ့ၢ်ကီ” အပူၤ ပၥ်ဖျါဝဲလၢ တၢ်မၤခီကရဲးဖဲ ကီၢ်မုၢ်တြီၢ်ဝံၤဒီး ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢ ကလဲၤဆူဘီကီၢ် ဒ်သိး အကထံၣ်လိၥ်အသးဒီး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤခၢၣ်စးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အကတီၢ် အဲကလံးအကီၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပၢအီၤလၢ Labor Party ဘၣ်ဆၣ်ဒီး မ့မ့ၢ် Conservative Party အသုးခိၣ်နၢ်တဖၣ် အိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ထွဲဒီး ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံန့ၣ်လီၤ. ဖဲဘီကီၢ်န့ၣ် အ့ၡၢၣ်ကလံၤထံးမုၢ်ထီၣ်တၢ်အၢၣ်လီၤတၢ်ကရၢကရိ (S.E.A.T.O – South East Asia Treaty Organization) အိၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲအဃိ ဖဲအဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် တၢ်ကမၤတၢ်ဆဲးကျိးဒီး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤစ့ၢ်ကီး တၢ်ဂ့ၢ်ကီတအိၣ်ဘၣ်. ဖဲလၢ မုၢ်တြီၢ် ခီကရဲးအဆၢကတီၢ် ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် မၤကစုတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်ဂ့ၢ်အံၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ခီကရဲးဝံၤ တၢ်လဲၤဆူ ဘီကီၣ်ကျဲအံၤအပူၤ ပှၤလဲၤသကိးတၢ် ခဲလၢၥ် (၉) ဂၤအကျါ, ကီၢ်ခိၣ်, စီၤစၢခ့ၣ်, Mr. Baker (တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ်), ထဲဒၣ် အဝဲသ့ၣ်သၢဂၤန့ၣ် တၢ်မၤလီၢ်တံၢ်အီၤသ့ဖဲလၢ တၢ်မၤသံပှၤ (၉) ဂၤအဆၢကတီၢ်လီၤ. လၢ ပံၤယီၤအတၢ်ကစီၣ်အပူၤ စံးဝဲလၢ Mr. ဘံၣ်ဘံၣ်ယၢ စ့ၢ်ကီး သံဃုၥ်လၢပှၤအကျါဘၣ်ဆၣ်, သုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် ကၠီၣ်ဇီ (ဗိုလ်ချုပ်ကျော်ဇော) အတၢ်ကွဲးအပူၤစံးဝဲလၢ Mr.ဘံၣ်ဘံၣ်ယၢန့ၣ် သံလၢ ၁၉၈၀နံၣ် ဒီး ဖဲ ၁၉၅၀နံၣ်အကတီၢ် အဝဲအိၣ်ဒီး ကီၢ်ခိၣ် ဖဲ ကီးကရဲး န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကွဲးအံၤအဖီခိၣ် ပထံၣ်ဘၣ်လၢ အဲကလံးစ့ၢ်ကီး ပၥ်ဃုၥ် မၤသကိးတၢ်ဒီး ကီၢ်သူလ့ၤအခိၣ်အနၢ် န့ၣ်လီၤ.
၃) တၢ်စံးဆၢလၢ ပဃုထံၣ်န့ၢ်အီၤသ့ လၢကီၢ်ခိၣ်အတၢ်စံးကတိၤအပူၤ
၃) တၢ်စံးဆၢလၢ ပဃုထံၣ်န့ၢ်အီၤသ့ လၢကီၢ်ခိၣ်အတၢ်စံးကတိၤအပူၤ
တၢ်ဂ့ၢ်လၢ အကဲထီၣ် တၢ်ဆိကမိၣ် အပူၤ, တၢ်သံကွၢ် (၇) ထံၣ်အံၤန့ၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ထွဲလိၥ်အသးန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိ ကီၢ်သူလ့ၤဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ်, ကီၢ်သူလ့ၤမုၢ်ထီၣ်တကပၤန့ၣ် ဖဲ ကီၢ်သူလ့ၤ စးထီၣ်မၤဝဲ သုးမုၢ်ဒိၣ်အတၢ်ပၢတၢ်ပြးဒီး တၢ်ဂ့ၢ်ကီအိၣ်ထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကကရၢကရိထီၣ်က့ၤကမျၢၢ် ဒီး တၢ်ပၢဆှၢကမျၢၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်လၢ ထံထၣ်စွ့တခီ, တၢ်ကွၢ်က့ၤတၢ်အိၣ်သး, တၢ်လၢအလိၥ်လၢ တၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤကမျၢၢ်အဂီၢ်အသိး မၤမူထီၣ်က့ၤဝဲ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အဃိ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ် လဲၤတရံးအသးဘၣ်လိၥ် ဘၣ်စး တသ့ဖဲအသ့န့ၣ်လီၤ.
ခီဖျိ ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် တၢ်ဂ့ၤကီအိၣ်ထီၣ်လၢ အကဟူးဂဲၤထံရူၢ်ကီၢ်သဲး လၢကီၢ်သူလ့ၤအပူၤ အဃိ, ဒီးအတၢ်ဆိကမိၣ်စ့ၢ်ကီး, အိၣ်ပၥ်စၢၤလၢ ကမၤမူထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အဃိ, ကိးက့ၤ ခၢၣ်စးလၢ အအိၣ်လၢ ထံထၣ်စွ့န့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤလၢ ခီကရဲးအိးထီၣ်အကတီၢ် ကီၢ်ခိၣ်တဲဝဲ ပကဘၣ်ကွၢ်လီၤက့ၤ ပတၢ်ဂံၢ်စၢ် ဒီး ကမျၢၢ်န့ၣ် ကဘၣ်အဲၣ်ပှၤ ပၥ်ကဲပှၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်တမံၤ ကီၢ်သူလ့ၤ အတၢ်ပၥ်လီၤသုးမုၢ်ဒိၣ် အတၢ်ပၢတၢ်ပြးန့ၣ် တဘၣ်လိၥ်ဘၣ်စးအဃိလီၤ. ဒီးဖဲ တၢ်ဆှၢထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်လၢ တၢ်ကမၤမူထီၣ် ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်လၢ ခီကရဲးအပူၤတကဲထီၣ်အဃိ, ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် ဘၣ်ရဲၣ်ကျဲၤက့ၤတၢ်လၢ ခီကရဲး အချၢ ဒ်သိး အကကဲထီၣ် တၢ်ကဲဘျုးလၢ တၢ်ကရၢကရိထီၣ်က့ၤတၢ်, တၢ်မၤလိၤမၤဘၣ်က့ၤကမျၢၢ်ဂ့ၢ်ဝီန့ၣ်လီၤ. ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် ချၢၣ်လွံၣ်ထူၣ်တခီ ကမျၢၢ်လၢ ဘၣ်သုးလီၢ်သုးကျဲဟဲလီၤအိၣ်ကဒုန့ၣ် အိၣ်လံ ခံကလး(၂၀,၀၀ဝ)ဘျဲၣ် စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
ဖဲသုးခိၣ်ကျၢၢ်ဂီၢ်ဂ့ၢ် စီၤစၢခ့ၣ် ဟဲလီၤဆူ ကီၢ်သူလ့ၤမုၢ်ထီၣ်တုၤအဆၢကတီၢ် ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ်လဲၤဆူ မီၣ်လမၠဲၣ်တခီဘၣ်ဆၣ် ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် နဲၣ်လီၤဝဲတၢ်ကရဲၣ်ကျဲၤ ခီကရဲး ဒီး ဟဲက့ၤတီခိၣ်ရိၣ်မဲဝဲ ခီကရဲး တၢတဘျီ ဒီး ခီကရဲးဝံၤအကတီၢ် ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် စးထီၣ်ကဒါက့ၤ အတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤဆူ မီၣ်လမၠဲၣ်တခီန့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်ကွၢ် ကီၢ်ခိၣ်အတၢ်လဲၤဆူ မီၣ်လမၠဲၣ်တခီ (တမ့ၢ် အလဲၤဆူမီၣ်လမၠဲၣ်ဘၣ်, ကျဲလိၤဆူ မီၣ်လမၠဲၣ်လီၤ) န့ၣ် ဖျါဝဲ (၂) ဘျီ လၢ ဖုစကီၤလၢၢ်တီ အတၢ်ကွဲးန့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ခိၣ်အံၤ ရဲၣ်ကျဲၤ ခီကရဲးကရီကဒၣ်န့ၣ် ခီဖျိလၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်တိၥ်, ဒီး အတဲဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပကဘၣ်ကွၢ်က့ၤပတၢ်ဂံၢ်စၢ် ခီဖျိတၢ်ဂ့ၢ်ကီအိၣ်ဝဲလၢ တၢ်ပၥ်လီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်အတၢ်ပၢတၢ်ပြး, ဒီး တဲဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ကမၤန့ၣ်က့ၤကညီကီၢ်လၢကညီဖိမုၢ်လၢ် ကီၢ်သူလ့ၤအံၤ အတၢ်နဲၣ်ကျဲ (၃) ဘိအံၤန့ၣ် ဒ်သိး တၢ်ကထံၣ်သ့ၣ်ညါဝဲ ကီၢ်ပံၤယီၤအပူၤ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်ဂ့ၢ်ကီ ဒီး တၢ်ကဘၣ်ဆိကမိၣ်မၤအီၤ ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်အဂီၢ်, တၢ်ကဘၣ်ဃုကျဲဒ်လဲၣ်အဂီၢ်, ပၥ်လီၤတ့ၢ် တၢ်ကတိၤ (၄) ထံၣ်စ့ၢ်ကီး မ့ၢ်ဒ်သိး တၢ်ဂၢၢ်တၢ်ကျၢၤကအိၣ်လၢ တၢ်ပၢၢ်ဆၢအပူၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ် တၢ်ကတိၤလၢ ခံကတၢၢ် လၢအမ့ၢ်ဝဲ “ခဲအံၤယကလဲၤမၤယဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်သူၣ်ပိၢ်သးဝးလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၥ်” န့ၣ် မ့ၢ်ဒ်သိး အကဃုကျဲလၢ တၢ်မၤန့ၢ်က့ၤ ကီၢ်သူလ့ၤထံကီၢ်အဂီၢ် ခီဖျိ တၢ်မၤတၢ်ဘၣ်ထွဲဒီး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤ လၢအအိၣ်ဒီး တၢ်တၤတၢ်အါမး ဃုၥ်ဒီး တၢ်မၤန့ၣ် စုကဝဲၤအတၢ်မၤစၢၤန့ၣ် ပနၢၢ်ပၢၢ်အီၤသ့ ခီဖျိ Bertin Lintner အတၢ်ကွဲးအပူၤသ့န့ၣ်လီၤ.
အဆၢဒိၣ် လွံၢ်
အဆၢဒိၣ် လွံၢ်
ခါခဲအံၤအတၢ်အိၣ်သးဒီး ကီၢ်သူလ့ၤအတၢ်မံမီၣ်
စးထီၣ် ၁၉၄၉နံၣ် တုၤ ၁၉၉၅နံၣ် မၤနၢၤပျီအစိၤ, တၢ်ကွဲးတဖၣ်အပူၤန့ၣ် ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ်န့ၣ် အမံၤအိၣ်ဝဲ ခံကလုၥ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်သူလ့ၤပၢဆှၢတၢ်ပဒိၣ် (Kawthoolei Governing Body) ဒီး လၢခံဆီတလဲကွံၥ် ဝဲဆူ ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ် (Government of Kawthoolei) န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံ အိၣ်မူ ဒီး စးထီၣ်တၢ်ပၢၢ်ဆၢ အကတီၢ်န့ၣ် ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ်လၢအမ့ၢ် Kawthoolei Governing Body – KGB န့ၣ် တအိၣ်ဒီး တၢ်ဘျၢသဲစး ခိၣ်သ့ၣ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ Government of Kawthoolei အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီး တၢ်ဘျၢသဲစးခိၣ်သ့ၣ်လၢ တၢ်ပၢတၢ်ပြးအပူၤလံန့ၣ်လီၤ. ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ် အမံၤန့ၣ် စးထီၣ်လၢ ၁၉၄၉ တုၤဆူ ၁၉၉၅ နံၣ် အဆၢကတီၢ် ဘၣ်တၢ်ဆိးကါအီၤ ဖျိဖျိဖျါဖျါဘၣ်ဆၣ်, ဖဲ ၁၉၉၆ နံၣ်တုၤ ခဲအံၤ ၂၀၂၃ နံၣ် တအိၣ်ဖျါဆှံဆှံလၢၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ခီဖျိ ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ်န့ၣ် လၢတၢ်စံၣ်စိၤတၢ်စိၤ အပူၤအိၣ်ပၥ်စၢၤတ့ၢ် လံအဃိ လံၥ်မဲၥ်ဖျၢၢ် ဒီးလီၢ်လၤလၢအမ့ၢ်ဝဲ “ပဒိၣ်” န့ၣ် တုၤလၢ ပစိၤခဲအံၤ ဒၣ်လဲၣ် အိၣ်ဖျါဒ် တၢ်စိတၢ်ကမီၤ (legitimacy) ခီဖျိ ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ်န့ၣ် အိၣ် ပာ်လၢ ပတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၈၈နံၣ် ဒီး တချုးလၢ မၤနၢၤပျီလီၤပှီၢ်ကွံၥ်အကတီၢ်န့ၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်ဆိကမိၣ် ပီညါတဖၣ်န့ၣ် တၢ်ဆီတလဲ အိၣ်ထီၣ် ဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်ကသူၣ်ထီၣ် ကီၢ်သူလ့ၤထံသဘျ့ကီၢ်သဘျ့ ဒီး တၢ်ကမၤကီၢ်သူလ့ၤ ကီၢ်စၢဖှိၣ်န့ၣ်လီၤ. အါဒၣ်တၢ်တက့ၢ်တၢ်စံးဝဲ, ဖဲ ၁၉၅၆ တၢ်မၤဝဲ မီကိၣ် ခီကရဲးအတီၢ်, ပှၤအါဂၤစံးဝဲလၢ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူ အထံရူၢ်ကီၢ်သဲးန့ၣ် လဲၤက့ၤလၢ ကီၢ်စၢဖှိၣ်လံန့ၣ် တဘၣ်ဘၣ်. ကီၢ်ခိၣ်မၢဘးဇၢၣ် ဒီး တုၤကီၢ်ခိၣ် ဘိမၠး အစိၤအဆၢကတီၢ်ဒၣ်လဲၣ် ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ် ဒီး ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ကရၢမိၢ်ပှၢ်အိၣ်ဝဲ ဒီး တၢ်ကွဲးလၢအမ့ၢ်ဝဲ “The Struggle of Karen People for Independence” လၢ တၢ်ဆှၢအီၤဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ဘီမုၢ် စၢဖှိၣ်ကရၢအအိၣ်န့ၣ် အိၣ်ဖျါဒၣ်လၢ ကီၢ်သူလ့ၤအထံ ရူၢ်ကီၢ်သဲး အတၢ်လဲၤကျဲန့ၣ် လၢ ထံသဘျ့ကီၢ်သဘျ့ န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ ၁၉၈၈ ဒီး စးထီၣ်ဖဲ မၤနၢၤလီၤပှီၢ်ဝံၤအကတီၢ် ပကထံၣ်ဘၣ် ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် အတၢ်လဲၤကျဲန့ၣ် ဂုၥ်ကျဲးစၢးဝဲလၢ တၢ်ကသူၣ်ထီၣ် ကီၢ်စၢဖှိၣ် ဒီး ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အထံရူၢ်ကီၢ်သဲး အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲလၢ တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအပတီၢ် လၢအလုၢ်ဘၢကီၢ် ပံၤယီၤဒီ တဘ့ၣ် အထံရူၢ်ကီၢ်သဲး အပတီၢ်န့ၣ်လီၤ.
အဒိ ပမ့ၢ်ကွၢ်ဝဲ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤလၢ အဖီလၥ်တဖၣ် လၢတၢ်မၤလံၥ်ဟံးဃၥ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ပသ့ၣ်ညါဝဲ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အတၢ်ဂုၥ်ကျဲးစၢၤန့ၣ်လီၤ.
၁) ၁၉၉၂ နံၣ်, မၤနၢၤပျီခီကရဲးဒီး လံၥ်ဟံးဃၥ်
၂) ၁၉၉၇ နံၣ်, မဲသရီထၣ် ခီကရဲးဒီး လံၥ်ဟံးဃၥ်
၃) ၁၉၉၈ နံၣ်, သုမွဲကျိခီကရဲး ဒီးလံၥ်ဟံးဃၥ်
၄) ၂၀၀၅ နံၣ်, တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် (FCDCC – Federal Constitution Drafting and Coordinating Committee) တၢ်ပၥ်လီၤတၢ်ကွဲး တၢ်ဘျၢသဲစးခိၣ်သ့ၣ် ကျဲ (၈) ဘိဝံၤ, ဖဲ ၂၀၀၈ နံၣ်န့ၣ် တၢ်ကွဲးဖျါထီၣ် တၢ်ကွဲး (ဒုတိယမူကြမ်း) ဝံၤဝဲဖဲ လါဖ့ၣ်ဖြူၣ်အါရံၣ် (၁၂). တၢ်ဂ့ၢ်အခိၣ်တီအိၣ် (၁၅) ဘီဒီး အဆၢဖိအိၣ်ဝဲ (၁၉၂) န့ၣ်လီၤ. ဖဲ လါဖ့ၣ်ဖြူၣ်အါရံၣ် (၁၄) သီန့ၣ် ဒုၣ်ဒါမၤသံ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်နဲၣ်ရဲၣ်ခိၣ်ကျၢၢ် ပဒိၣ် မါရှၣ် လၢအတီခိၣ်ရိၣ်မဲဝဲ ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢတကးဘၣ်, ကီၢ်ပံၤယီၤတၢ်ပၢၢ်စ့ၢ်ကီး န့ၣ်လီၤ.
၅) ၂၀၀၁ နံၣ်, လီၢ်ဃံလၤ ခီကရဲး
၆) ၂၀၁၃နံၣ်, လဲၣ်စၢ်ခီကရဲး (လၢကခၠံၣ်ကီၢ်)
၇) ၂၀၁၄နံၣ်, လီၢ်ဃံလၤခီကရဲး
၈) NCA - ထံကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်တၢ်ပတုာ်တၢ်ခး
၉) ၂၀၁၆-၂၀၂၀နံၣ်, နံၣ်ကယၤ ၂၁ ပ့ၣ်လိၣ်ခီကရဲး
တၢ်ပၥ်ဖျါလၢအဖီခိၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ကရၢမိၢ်ပှၢ် အတၢ်ဂုၥ်ကျဲးစၢၤဘၣ်ဃး တၢ်ကသူၣ်ထီၣ် ဖဲၣ်ဒရဲၣ်ကီၢ်စၢဖှိၣ်န့ၣ်လီၤ.
လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ကီၢ်သူလ့ၤအတၢ်မံမီၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး အကျဲလၢ စီၤဘးအူကၠံအဆၢကတီၢ်တုၤ ၁၉၈၇ အကတီၢ် န့ၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်ပာ်သး မ့ၢ်ဝဲ ထံသဘျ့ကီၢ်သဘျ့ ဒီး ၁၉၈၈ ဒီး ၁၉၉၂ အဘၢၣ်စၢၤ တၢ်ဆီတလဲအိၣ်ထီၣ် ဒီး ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အတၢ်လဲၤကျဲန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲကီၢ်စၢဖှိၣ်အတၢ်လဲၤကျဲန့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်ကွၢ်က့ၤ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး အတၢ်ဆိကမိၣ်တဖၣ် ဆီတလဲအသးဘၣ်ဆၣ် တၢ်အိၣ်သးလၢ ကီၢ်သူလ့ၤအတၢ်မံမီၣ်တခီ တတုၤဝဲ ဒံးဘၣ်.
ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤဒၣ်လဲၣ်န့ၣ် ကီၢ်သူလ့ၤအပူၤ ကညီပှၤတီခိၣ်ရိၣ်မဲတၢ်အကျါ, ပှၤတဝၢအကျါ, ပှၤဟူးဂဲၤတၢ် လၢပှၤဂ့ၢ်ဝီအကျါ ဒီး ကမျၢၢ်အကျါ န့ၣ် အိၣ်ဒီး ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်ဆိကမိၣ် တၢ်ထံၣ်ဖုၣ်ထီ, တၢ်သးတလီၤပလိာ်, တၢ်ယူတကၢလိာ်သး အတၢ်သဘံၣ်သဘူၣ် ခီဖျိ တၢ်လဲၤ ကျဲခံမံၤ လၢအမ့ၢ် - ကီၢ်သူလ့ၤတၢ်သဘျ့ ဒီး ကီၢ်သူလ့ၤကီၢ်စၢဖှိၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ထံၣ်တလီၤပလိာ်ဘၣ်အဃိ တၢ်ကမၤန့ၢ်က့ၤကီၢ်သူလ့ၤအတၢ်မံမီၣ်အဂီၢ် ကညီဖိတဖၣ် အတၢ်ပာ်လီၤသးဂၢၢ်ကျၢၤမုဆှုလၢ ထံရူၢ်ကီသဲးပီညါတအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် အိၣ်ဖျါဝဲ ပှဲၤမဲာ်ပှဲၤနါ ဒီး ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ဂ့ၢ်ကီဖးဒိၣ်လၢခါဆူညါတၢ်လဲၤကျဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, ခီဖျိတၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဃိ ဖဲ ၂၀၂၂ အပူၤတၢ်လီၤဖးအသီ ဟဲအိၣ်ထီၣ် လၢကမျၢၢ်ပှၤဆီၣ်ထွဲတၢ်အကျါစ့ၢ်ကီး န့ၣ်လီၤ.
တၢ်လီၤဖးဖဲ၂၀၂၂န့ၣ် ယထံၣ်လၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ် (၃) မံၤန့ၣ်လီၤ.
၁) တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအတၢ်ဂ့ၢ်ကီ,
၂) တၢ်ဆိကမိၣ်ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးပီညါ အတၢ်ဂ့ၢ်ကီး ဒီး
၃) ကဒဲကဒဲ တၢ်နၥ်, တၢ်ပာ်ကဲလိာ်သးတအိၣ်လၢ တၢ်ကရၢကရိအပူၤ (personal problem) တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကတိၤလၢခံ
တၢ်ကတိၤလၢခံ
၁၉၄၅ နံၣ် ဒီး ၁၉၅၀ နံၣ် အဘၢၣ်စၢၤအပူၤ, ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ, ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုးဖးဒိၣ်ခံဘျီတဘျီဝံၤ အ့ရှၢၣ်ကီၢ်ဒိၣ်အပူၤတၢ်အိၣ်သး, အဲးကလံးထံကီၢ်အပူၤ တၢ်ဆီတလဲ ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပတီၢ် ထံ ရူၢ်ကီၢ်သဲးပီညါတၢ်ပြၢလိၥ်အသးတဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီး အတၢ်ဘျးစဲဘၣ်ထွဲလိၥ်သး ယၢ်ခီယၢ်ခီန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ ကညီဖိတဖၣ်ဂုၥ်ကျဲစၢး လၢကမၤန့ၣ်ထံကီၢ် အဆၢကတီၢ်, တရူးကီၢ်အပူၤ Communist တဖၣ်မၤနၢၤတၢ်အဆၢကတီၢ်, အဲကလဲးကီၢ်အပူၤ ထံကီၢ်ခိၣ်နၢ်လၢ အတသ့ၣ်ညါ ကညီဖိအဂ့ၢ်အတၢ်ဂဲၤလိာ်တဖၣ်, အဲကလံးလၢ အပၢတ့ၢ်ကီၢ်ပံၤယီၤ လၢအသးအိၣ်ကညီတဖၣ်န့ၣ် လီၤတိၢ်ကွံၥ်လၢ ပဒိၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤပၢပြးအကတီၢ်, ကီၢ်ခိၣ် စီၤဘးအူကၠံ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ဃုကျဲလၢ တၢ်မၤန့ၣ် ကီၢ်သူလ့ၤအကတီၢ် ဒီး ထံကီၢ်ဒိၣ်စိတဖၣ် အိၣ်ဒီးအပြၢလိၥ်အသး လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးပီညါ ဒီး မၤစၢၤဝဲပှၤပူၤထီၣ်တၢ်ဖိဒီး ပှၤပၢၢ်ဆၢတၢ်ဖိ လၢအထံရူၢ်ကီၢ်သဲးလီၤပလိာ်ဒီးအီၤတဖၣ် အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံစ့ၢ်ကီး လၢ Communist ဒီး Capitalist အတၢ်ပြၢလိၥ်သးအကတီၢ် အဝဲအတၢ်ဂုၥ်ကျဲးစၢးန့ၣ် ဖျါလၢ အကျိၤလိၤလိာ်အသး ဒီးကီၢ်မုၢ်နုၥ်တၢ်ဆိကမိၣ်တခီ, ခီဖျိ အတၢ်ဃုတံၤဃုသကိး အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအတၢ်အိၣ်ဖျါန့ၣ်လီၤ.
ပမ့ၢ်ကွၢ်က့ၤ စိၤဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် ကီၢ်ခိၣ်တဂၤအံၤန့ၣ် မ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢ အစဲၣ်နီၤဖးဒိၣ်ညါလီၤ. ဖဲတၢ်စးထီၣ် ကီၢ်သူလ့ၤသုးအတၢ်ပၢတၢ်ပြး (Kawthoolei Military Administration) အကတီၢ် ဒ်သိးအဝဲဟူးဂဲၤကသ့အါထီၣ်အဂီၢ် ကူၢ်ထီၣ်ဖးလီၤတၢ်သ့, မၤသူၣ်ပိၢ်သးဝးတၢ်သ့ တုၤဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ အတၢ်ဆိကမိၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပဘၣ်ဃုကွၢ်မၤလိက့ၤအီၤဒံးအဖၢန့ၣ်လီၤ. ဒီး အတၢ်ဂုၥ်ကျဲးစၢၤတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်မၤလိလၢခ့ခါ ပတၢ်အိၣ်သးန့ၣ် ပသမၢအလီၢ်တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်
တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်
(Recommendation)
(Recommendation)
၁. ဘၣ်ထွဲ ကီၢ်ခိၣ်အတၢ်စံးတၢ်ကတိၤလၢ အမ့ၢ် Political Stunt န့ၣ် ယနာ်လၢ ကီၢ်ခိၣ်န့ၣ် ဃုထံဂုၤကီၢ်ဂၤ တံၤသကိး ဒ်သိးတၢ်ကမၤန့ၢ်က့ၤ ကညီကီၢ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ထွဲ Political Stunt န့ၣ် ထဲ ယတၢ်ပၥ်ဖျါန့ၣ် တမ့ၢ်ကလၢပှဲၤဘၣ်အဃိ, ကညီပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ အါဂၤ အလီၢ်အိၣ်လၢ ကဘၣ်ဃုကွၢ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
၂. ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ကီၢ်သူလ့ၤသုးမုၢ်ဒိၣ်ပၢတၢ်အစိၤ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတၢ်ဟူးဂဲၤတအိၣ်, ကတာ်ထီအသး, ကဲထီၣ် (deadlock) အကတီၢ်န့ၣ် ကီၢ်ခိၣ်တဂၤအံၤ တမံခ့ဘၣ်, ဃုကျဲဒီး ဂုၥ်ကျဲၤစၢၤဝဲ ဒ်သိး ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး အသုတသံလၢ တၢ်ပၢၢ်ဆၢ အပူၤလၢတၢ်ကမၤန့ၢ်က့ၤကီၢ်သူလ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးခဲအံၤ ပကညီ ဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢအပူၤ တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲ အတၢ်ဂ့ၢ်ကီမ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ကီအံၤ ဒ်အမ့ၢ်ကညီဖိအတၢ်ဂ့ၢ်ကီ, မ့ၢ်ကညီဖိအဒွဲပူၤတၢ်ဂ့ၢ်ကီ အဃိ အလီၢ်အိၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်ဃုတၢ်အစၢ, ထိးဖှိၣ်လိာ်သးလၢ ဖီတၢၣ်တခါဃီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
၃. ဖဲ ကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံပၢတၢ်အကတီၢ်, ကီၢ်သူလ့ၤပဒိၣ်အိၣ် ဒီး ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အိၣ်ဝဲ, ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ ကီၢ်သူလ့ၤပၥ်လီၤဝဲ သုးမုၢ်ဒိၣ်အတၢ်ပၢတၢ်ပြးဝံၤ ဒီး ကီၢ်ခိၣ်အံၤ ဂုၥ်ကျဲးစၢ ဟ့ၣ်ဒုးကဲထီၣ်က့ၤ ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်တၢ်ကရၢကရိန့ၣ်လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ ပဒိၣ်အိၣ်ဒၣ်လဲၣ် တၢ်ကရၢကရိ, ပၥ်တံၣ်တဖၣ်မ့ၢ် တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် တၢ်အံၤကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်ကီးဖးဒိၣ်လၢ တၢ်ပၢတၢ်ပြးအပူၤအသိး, တၢ်ပၢၢ်ဆၢအိၣ်, တၢ်ကရၢကရိအိၣ် ဘၣ်ဆၣ် ကီၢ်ပဒိၣ်မ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် တၢ်လဲၤကျဲ တဖျါဆှံ, တၢ်ပာ်လီၤသးတဖျါတမ့ၢ်တၢ်လ့ၤတုၤလ့ၤတီၤဘၣ် အဃိ ဘၣ်ဃးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤ တၢ်အိၣ်သးလၢ ကညီဖိအကျါ တၢ်ကဘၣ်ဂုၥ်ကျဲးစၢး ဃုသ့ၣ်ညါမၤလီၤတံၢ်အီၤန့ၣ်လီၤ.
၄. ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ကညီဒီကလုၥ်စှၢဖှိၣ်ကရၢအံၤအပူၤ တၢ်လီၤဖးအိၣ်ထီၣ်အဃိ တၢ်ကဘၣ်မၤသီထီၣ်က့ၤတၢ် အလီၢ်အိၣ်လီၤ. ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်အတၢ်ပၢတၢ်ပြး အတၢ်ဆီလီၤန့ၣ် တမ့ၢ်ဒ်တၢ်ကရၢကရိတဖုအသိးဘၣ်, ဒီး တမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ထံကီၢ်ပဒိၣ်အသိးဘၣ်. အတၢ်အိၣ်သူၣ်လီၤအသးန့ၣ် ဒိၣ်န့ၣ်ဒံး တၢ်ကရၢကရိ ဘၣ်ဆၣ် အတမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ထံကီၢ်ပဒိၣ်လၢကီၢ်သူလ့ၤအပူၤဘၣ်.
လၢကီၢ်သူလ့ၤဟီၣ်ကဝီၤအပူၤဒၣ်လဲၣ်န့ၣ် ကညီစုကဝဲၤလၢ အအိၣ်လီၤဖးတဖၣ်အိၣ်အဃိ အလီၢ်အိၣ်လၢ တၢ်ကဘၣ်မၤဃူမၤဖိးက့ၤတၢ်လၢ တၢ်ကမၤန့ၢ်က့ၤ နီၢ်ကစၢ်တၢ်ပၢလီၤသး အဂီၢ်အဃိ, တၢ်ဘၢၣ်စၢၤ အဆၢကတီၢ်, မ့တမ့ၢ် တၢ်ဆီတလဲဆူညါတပတီၢ်အဂီၢ် တၢ်ကြၢးဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဘၢၣ်စၢၤကတီၢ် ကတီၢ်ဆိ (interim arrangement) တမံၤမံၤန့ၣ်လီၤ.
ပှၤပဲာ်ထံလံာ် (အဲးဒံးထၢၣ်) - စီၤလါကပီၤ
ပှၤပဲာ်ထံလံာ် (အဲးဒံးထၢၣ်) - စီၤလါကပီၤ
Reference
ဖုစကီၤလၢၢ်တီ, ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ, ၁၉၇၈.
Bertin Lintner, Burma in Revolt, 1994.
Martin Smith, Burma: Insergency and the politics of ethnicity, 1991.
မောင်စင်ကြယ်, စောဘဦးကြီးနှင့် လူမျိုးစုနိုင်ငံရေးပြသနာ
Katoh, H, Kawthoolei - Report On The Uncharted States Of Burma, 1980
Google Sites
Report abuse